Məlum olub ki, plastik təkcə ətraf mühiti deyil, bütün dünyada içməli suyu da çirkləndirir. Son araşdırmaya görə, bu təhlükə bəşəriyyət üçün getdikcə ciddiləşir.
Plastikin mikroskopik hissəcikləri hətta içməli suda da olur və insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. 2004-cü ildə dəniz bioloqu Riçard Tompson 5 mm-dən çox olmayan plastik parçalarını ayrıca kateqoriya kimi müəyyən edir.
Bunun daha aydın olması üçün bir neçə muncuq təsəvvür edin: kiçik, plastik və çox rəngli. Onu otağın ətrafına səpsəniz, çox güman ki, bütün muncuqları yığmayacaqsınız, onlar çatlarda, mebelin arxasında qalacaqlar. Mikroplastiklərlə də eynidir - onu sudan, torpaqdan və ya havadan ayırmaq olmaz, ən kiçik fraksiya hissəcikləri süzülə bilməz.
İçməli suda plastik hissəciklər nə qədər təhlükəlidir?
Tədqiqat zamanı beş qitənin müxtəlif şəhərlərində kranlar, quyular və buruqlar daxil olmaqla 150 mənbədən içməli su nümunələri götürülüb. Nümunələrin 83%-də plastik aşkar edilib. Suyun mikroplastik hissəciklərlə ən yüksək çirklənməsi - 94% ABŞ-da və Livanın paytaxtı Beyrutda qeydə alınıb. Bu göstərici Nyu Dehli və Uqandanın paytaxtı Kampalada 82%, Cakartada 76% və Ekvadorun Kito şəhərində 75% olub. Ən aşağı - 72% - Avropa qitəsindədir.
Mütəxəssislər əmindirlər ki, əgər plastik içməli suda tapılıbsa, o, yəqin ki, qida məhsullarında və uşaq qidalarında da var. Onlar çirklənmə mənbəyinin sintetik parçalar, tekstil, xalçalar və ucuz mebellər olduğunu irəli sürürlər. Bununla belə, plastik hissəciklərin kran suyuna necə daxil olduğu və bunun sağlamlıq üçün hansı risklərlə əlaqəli olduğu məlum deyil.
Mütəxəssislərin fikrincə, insan orqanizmində qalan plastik mikrohissəciklər zəhərli ola bilər və zəhərlənmə mənbəyi rolunu oynaya bilər. Britaniyanın Plimut Universitetinin bioloqu Riçard Tompson heyvanlar üzərində apardığı təcrübələr nəticəsində müəyyən edib ki, plastik zəhərli kimyəvi hissəciklər buraxır və bağırsaq mikroflorası bu prosesi sürətləndirir. O, bu məlumatların təhlükəli olduğunu söyləyib. “Əgər heyvanlara bu şəkildə təsir edirsə, bunun insanlara təsir etmədiyinə necə inanmaq olar?”, -deyə o, bildirib. Hon Konq Universitetinin ətraf mühit üzrə alimi Linkoln Fok deyir ki, bu barədə hələ indiyə qədər heç kim bilmir, plastik və onun insan sağlamlığına təsiri ilə bağlı araşdırmalara yalnız bu yaxınlarda başlanılıb.
Hər kəsin içdiyi içməli suda plastikin mikrohissəciklərinə rast gəlinir: varlılar və kasıblar, şəhər sakinləri və kəndlilər. Mağazalarda, su filtrlərindən istifadə edən evlərdə, satılan qablaşdırılmış sularda və s. plastik aşkar edilib. Bu problemə hələ də lazımi diqqət yetirilməməsi vəziyyəti daha da gərginləşdirir.
Məsələn, ən yüksək çirklənmə səviyyələrindən birinə sahib olan ABŞ-da içməli suda plastik hissəciklər üçün məqbul hədd yoxdur. Tədqiqatın nəticələrinə görə, vəziyyətin ən əlverişli olduğu Avropa İttifaqı ölkələrində ümumi qəbul edilmiş standarta görə, kran suyu heç bir şeylə çirklənməməlidir. Bununla belə, tədqiqatın aparıldığı hər yerdə hələ də kran suyunda plastik hissəciklər tapılıb. Beyrutda yaşayan mühəndis Hussam Havva deyir: "Bu araşdırma yalnız aysberqin bir ucunu göstərir. Əslində isə bu, çox böyük bir problemdir”.
Suda plastikin olmasına insanların müxtəlif reaksiyaları
Ekvadordan olan 61 yaşlı Mercedes Noronha etiraf edir: "Bu, dəhşətlidir. Bəlkə də şişirdirəm, amma bütün bunlar içdiyimiz sudadırsa, məni qorxudur". Onun Quitodakı evində krandan axan suda da plastik hissəciklər tapılıb. Uqandadan olan balıqçı Ceyms Nzereko isə tədqiqatın nəticələrinə inanmadığını bildirir. "Biz əvvəllər heç vaxt belə bir şey tapmamışıq", - deyə o etiraz edir. Lakin Nzerekonun yaşadığı kənddən götürülən su nümunələri bunun əksini göstərir.
Tədqiqatın nəticələri ilə hamı razılaşmır. "Testlərimiz plastik və ya digər hissəciklərdən artan çirklənməni göstərməyib",- deyə Los Ancelesdəki ətraf mühit agentliklərindən birinin sözçüsü bildirib. Amma ictimai yerlərdən götürülmüş hər üç içməli su nümunəsindən ikisində plastik aşkar edilib.
Vaşinqtonda Kapitoliyadan tutmuş Federal Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyinin binasına qədər hər yerdən götürülmüş 500 millilitr içməli suda 16 mikroplastik hissəcik aşkar edilib. Amma Nyu-York və Vaşinqtondakı rəsmilərin sözlərinə görə, orada içməli su bütün standartlara cavab verir.
Bəs mikroplastik haradan qaynaqlanır?
Mikroplastik ətraf mühitdə 2 şəkildə görünür:
- sənaye və ya ilkin - qranullar və ya toz şəklində kosmetika, məişət kimyası, gigiyena məhsulları, parçalar, avtomobil şinləri və s. istehsalında istifadə olunur;
- “təbii” və ya ikinci – plastik əşyalar ətraf mühitin təsiri altında kiçik parçalara parçalandıqda.
Xatırladaq ki, plastiki əmələ gətirən təbiət olmayıb, sadəcə onu parçalayıb.
Ətraf mühitin mikroplastiklərlə çirklənməsi problemi hazırda aktuallaşıb, çünki bundan əvvəl onun miqdarı narahatlıq yaratmırdı. Artıq o çəxalıb və təhlükəli çirklənməyə səbəb olub.
2015-ci ildə aparılan bir araşdırma göstərdi ki, hər il 3-10 ton arasında mikroplastik hissəciklər Parisin damlarında və küçələrində çökür. Paris Universitetində analitik kimyaçı Conni Qasperi deyir ki, Parisdə gördüklərimiz atmosferdə nə qədər plastik olduğunu və sonra yağıntı kimi töküldüyünü göstərir. İçməli suda plastikin necə olması isə həm elm adamları, həm ekoloqlar, həm də sənaye üçün sirrdir.
Paltaryuyan maşınlar təhlükə mənbəyidir
Artıq içməli suyun mikroplastik hissəciklərlə çirklənməsinin bir mənbəyinin paltaryuyan maşınlar olduğu müəyyən edilib. Sintetik materialların yuyulması təxminən 700000 mikroplastik hissəcik əmələ gətirir. Onların əksəriyyəti su təmizləyici filtrlərdən yan keçərək su təchizatına keçir. 2018-ci ildə bir qrup alman alimləri Almaniyanın üç avtomobil yolunun ətrafında havadan 500-dən çox kiçik plastik hissəcikləri analiz ediblər. Məlum olub ki, bu hissəciklərin 90%-nin mənbəyi avtomobil təkərləri və yollardır. Təkər qoruyucuları köhnəldikdə plastik havaya buraxılır və sonra suya, torpağa və ağciyərlərə çökür.
Mikroplastiklər, həmçinin müxtəlif miqdarda (1-dən 90%-ə qədər) kosmetika, gigiyena məhsulları və məişət kimyası: dodaq boyaları, kremlər, şampunlar, duş gelləri, dezodorantlar, saç spreyləri, qabyuyan yuyucu vasitələr, tozlar və s. tərkibində olur.
Mikroplastiklər niyə təhlükəlidir?
2008-ci ildə Sidneydəki Yeni Cənubi Uels Universitetindən ekotoksikoloq Mark Braun midye ilə təcrübə aparıb. Onları tərkibində mikroplastiklər olan dəniz suyuna buraxıb, sonra onları təmiz bir mühitə yerləşdirərək, hissəciklərin hərəkətini izləyib.
Əvvəlcə bağırsaqlarda yığıldılar, 3 gündən sonra qana daxil oldular və 48 gündən çox orada qaldılar. 12 gündən sonra makroplastik tullantıların miqdarı azalmağa başladı. Ancaq yalnız daha böyük elementlər ifraz olunub, ən kiçik plastiklər isə yerində qalıb.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
