Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Günü hər il 12 noyabrda qeyd olunur. Bu gün, Azərbaycan Respublikasının əsas qanununun qəbul edilməsi və ölkənin hüquq sisteminin inkişafı baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, ölkənin müstəqilliyi və dövlət quruluşunun möhkəmləndirilməsi yolunda atılmış ən vacib addımlardan biri olub. Konstitusiya günü münasibətilə bu məqalədə ölkənin konstitusiya quruluşunun tarixindən və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının zamanla necə təkmilləşdiyindən bəhs edəcəyik.
Azərbaycanın konstitusiya tarixinin kökləri çox qədimlərə gedib çıxır. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın müstəqil dövlət quruluşunun təməlini qoyan bir sıra mühüm sənədlər qəbul olunmuşdur. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə qəbul edilən Konstitusiya, ölkənin ilk hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirmişdir. Bu Konstitusiya, Azərbaycan xalqının öz dövlətçiliyini bərpa etməsinin simvolu idi.
Lakin, Sovet İttifaqının tərkibinə daxil olduqdan sonra Azərbaycan SSR-in konstitusiya quruluşu da dəyişdi və SSRİ-nin hüquqi sisteminə uyğunlaşdırıldı. Bu dövrdə bir neçə dəfə konstitusiya dəyişiklikləri edilmişdir, lakin hər bir dəyişiklik Sovet sisteminin müstəqilliyinə, sosializm quruluşuna uyğun olaraq həyata keçirilmişdir.
Sovetlər dönəmində Azərbaycanın Konstitusiyası, SSRİ-nin ümumi Konstitusiyasına uyğun şəkildə tərtib edilirdi. 1977-ci ildə SSRİ-nin yeni Konstitusiyası qəbul olunduqdan sonra, Azərbaycan SSR-in də öz Konstitusiyasını yeniləmək zərurəti ortaya çıxdı. Bu dövr, ölkənin sosialist quruluşu və Sovet sisteminin təməl prinsiplərinə sadiq qalaraq hazırlanmış yeni konstitusiya layihəsinin nəzərdən keçirildiyi bir mərhələ idi.
Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiya layihəsi SSRİ-nin ümumi konstitusiyası ilə əlaqəli olaraq, sosialist quruluşunun, işçi sinfinin hüquqlarının qorunması və dövlətin mərkəzləşdirilmiş idarəetmə prinsiplərini əsas götürürdü. Bu dövrdəki Konstitusiya, Azərbaycan xalqının hüquq və azadlıqlarını müəyyən etməyə çalışsa da, həmin dövrün siyasi şərtləri və Sovet ideologiyası ona ciddi məhdudiyyətlər qoyurdu.
1978-ci il aprelin 21-də Azərbaycan SSR-in sonuncu Konstitusiyası qəbul olundu. Bu Konstitusiya, əvvəlki illərdəki dəyişikliklərin nəticəsi olaraq, Azərbaycanın sosialist quruluşunu və Sovetlər Birliyinin tərkibindəki mövqeyini təsdiqləyən bir sənəd idi. Yeni Konstitusiyada sosialist prinsipləri, işçi və kəndli kütlələrinin hüquqlarının təmin olunması, həmçinin, iqtisadiyyatın mərkəzləşdirilmiş idarə olunması məsələləri öz əksini tapmışdı.
Lakin, Azərbaycan SSR-in Konstitusiyası hələ də çox güclü şəkildə mərkəzləşdirilmiş idarəetməyə əsaslanırdı və müstəqillik və demokratik dəyərlər baxımından ciddi məhdudiyyətlər mövcud idi. Azərbaycan xalqının azadlıq və suverenlik arzusunun formalaşması, bu Konstitusiyanın sosialist cəmiyyətinə və Sovet sisteminə bağlı olmasını çətinləşdirirdi.
12 noyabr 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyası qəbul olundu və bu sənəd ölkənin müstəqilliyini, suverenliyini və hüquq sistemini əsaslı şəkildə təkmilləşdirdi. Konstitusiyada insan hüquqları, azadlıqlarının qorunması və demokratik idarəetmə prinsipləri ön plana çəkildi.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının xarakterik cəhətlərindən biri onun sabit olmasıdır. Lakin, ölkəmizin sürətli inkişafı və cəmiyyətin tələbləri ilə əlaqədar olaraq, Konstitusiyanın da təkmilləşdirilməsi zərurəti ortaya çıxmışdır. Belə ki, 2002-ci və 2009-cu illərdə keçirilmiş referendumlar və qəbul edilmiş konstitusiya qanunları vasitəsilə Konstitusiyaya bir sıra mühüm dəyişiklik və əlavələr edilmişdir. Bu dəyişikliklər, insan hüquqlarının qorunması, dövlət idarəçiliyinin səmərəliliyinin artırılması və demokratik inkişafın təmin edilməsi məqsədini daşıyır.
Universal dəyərlərə əsaslanan Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası bu gün də ölkənin hüquqi, siyasi və ideoloji potensialını əks etdirir və Azərbaycan xalqının firavanlığına xidmət edir. Konstitusiya dövlətin inkişafı və xalqın rifahı üçün hüquqi baza rolunu oynayır.
Nəticə olaraq, 12 noyabr - Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Günü, Azərbaycanın hüquqi dövlət quruculuğu yolunda atdığı mühüm addımları simvollaşdırır. Bu gün, Konstitusiyanın hüquqi qüvvəsi, onun inkişafı və cəmiyyətin tələblərinə uyğun olaraq təkmilləşdirilməsi, Azərbaycanın gələcək uğurlarının təminatıdır.
Tahir Ağayev,
A.Məhərrəmov adına 95 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi
