Ağdam, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən və tarixi, mədəniyyəti ilə zəngin bir şəhərdir. Əvvəllər Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzlərindən biri sayılan Ağdam, 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş və 2020-ci il Qarabağ müharibəsi nəticəsində azad edilmişdir. Ağdamın tarixi, iqtisadiyyatı, mədəniyyəti və işğaldan sonrakı bərpa prosesi haqqında daha ətraflı məlumat verəcəyik.
Ağdamın tarixi qədim dövrlərə, eramızdan əvvəlki II minilliyə qədər uzanır. Şəhərin adı ilk dəfə XVII əsrdə yazılı mənbələrdə keçir. Coğrafi mövqeyi ilə Ağdam, həm tarixi, həm də strateji baxımdan mühüm bir yerdə yerləşirdi. O, Qarabağ düzənliyində, Xankəndi və Şuşa kimi mühüm mərkəzlərlə əlaqədə olan bir şəhər idi. Şəhər, həm də Azərbaycanın daxili ticarət və iqtisadi inkişaf yollarının kəsişdiyi bir nöqtədə yerləşdiyindən, zamanla iqtisadi və mədəni mərkəzə çevrilmişdi.
Ağdam, XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində xüsusilə iqtisadi baxımdan inkişaf etmişdi. Şəhərdə taxıl istehsalı, əkinçilik və heyvandarlıq sahələri əsas yer tuturdu. Bölgənin mədəni həyatında da böyük inkişaf olmuşdu. Şəhərdə məktəblər, mədəniyyət evləri, kitabxanalar və teatrlar fəaliyyət göstərirdi. Ağdamda müxtəlif etnik və dini qrupların birgə yaşaması, şəhərin mədəni zənginliyini artırırdı.
1993-cü ilin iyul ayında, Ermənistan silahlı qüvvələri Ağdam şəhərini işğal etdi. Bu, Qarabağ münaqişəsinin ən ağrılı dövrlərindən biri oldu. Ağdamın işğalı ilə əhalisi öz doğma yurdlarından didərgin düşdü və şəhər tamamilə boşaldı. Şəhərin infrastrukturu, tarixi abidələri, məscidlər, məktəblər və mədəniyyət obyektləri ciddi şəkildə dağıdıldı. Bu dövr, həm də müharibə zamanı Qarabağ bölgəsinin digər ərazilərində olduğu kimi, insanlar üçün böyük bir faciəyə çevrildi. Şəhər işğal edildikdən sonra heç bir təmir işləri aparılmadı və Ağdam uzun müddət boş qaldı.
İşğal dövründə Ağdamın böyük mədəni irsi və tarixi abidələri məhv oldu. Şəhər, təkcə mülki infrastruktur baxımından deyil, həm də Azərbaycanın mədəniyyətinə və tarixə verdiyi töhfələr baxımından da böyük zərərə uğradı. Ağdamın məşhur məscidi və digər dini abidələri, eləcə də ictimai binalar tamamilə dağıdıldı. Ağdamın bu halı, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsindəki müharibə faciəsinin simvoluna çevrildi.
2020-ci ilin sentyabrında başlayan 44 günlük Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycan, Ağdamı və surrounding əraziləri işğaldan azad etdi. Bu, regionda yeni bir dövrün başlanğıcı oldu. Ağdamın azad olunması, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasında mühüm bir mərhələ idi. Azərbaycan hökuməti, şəhərin azad olunmasının ardınca bərpa işlərinə başlamış və şəhərin fiziki infrastrukturunu təmir etmək, tarixi abidələrini bərpa etmək üçün geniş layihələr həyata keçirməyə başlamışdır.
Şəhərin bərpası ilə bağlı əsas məqsəd yalnız dağıntıların aradan qaldırılması deyil, həm də Ağdamın iqtisadi və sosial həyatını canlandırmaqdır. Bərpa prosesində öncəliklə şəhərdəki yolların, elektrik və su təchizatının bərpası həyata keçirilib. Eyni zamanda, Ağdamda yeni yaşayış binalarının tikilməsi, sənaye müəssisələrinin və kənd təsərrüfatı obyektlərinin bərpası istiqamətində də işlər görülür.
Bundan əlavə, Ağdamda mədəni irsin qorunmasına xüsusi diqqət yetirilir. Ağdamın tarixi abidələrinin bərpası, şəhərin əvvəlki mədəni kimliyinin qorunmasına yönəlmiş mühüm layihələrdəndir. Ağdamın məşhur məscidi və digər tarixi abidələri, həm yerli, həm də beynəlxalq mütəxəssislərin iştirakı ilə təmir olunur.
Ağdamın bərpası və inkişafı, yalnız fiziki infrastrukturla məhdudlaşmır, həm də şəhərin sosial və mədəni həyatının yenidən dirçəldilməsini nəzərdə tutur. Şəhərin təhsil və səhiyyə sistemlərinin inkişaf etdirilməsi, iş yerlərinin yaradılması, yerli əhalinin geri qayıtmasının təmin edilməsi və turizm potensialının artırılması kimi məqsədlər güdülür. Şəhərin bərpa olunması, həm də Qarabağ bölgəsinin iqtisadi və sosial inkişafını stimullaşdıracaq.
Ağdamın bərpa prosesi Azərbaycanın ümumi inkişafı ilə sıx bağlıdır. Bu, həmçinin müharibədən sonra bölgənin daha da inkişaf etməsi və sülhün bərqərar olmasına təkan verəcəkdir. Ağdamın gələcəyi, həm də bütün Qarabağ bölgəsinin gələcəyini əks etdirir. Bu şəhər, yalnız Azərbaycanın tarixi və mədəni irsinin bir hissəsi deyil, həm də regionun sosial və iqtisadi həyatını yenidən formalaşdıracaq mühüm bir mərkəz olacaq.
Ağdam, Azərbaycanın mədəniyyət və tarixinin ayrılmaz bir hissəsidir. Şəhər, işğaldan əvvəl inkişaf etmiş iqtisadi və mədəni həyatına görə Qarabağ bölgəsinin incisi hesab olunurdu. İşğaldan sonra yaşadığı dağıntılar və işğaldan azad edilməsi ilə Ağdam, həm də Azərbaycan xalqının iradəsinin və ərazi bütövlüyünün simvoluna çevrilmişdir. Hazırda Ağdamın bərpası, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin gələcəyinə yönəlmiş əhəmiyyətli bir addım kimi tarixə düşəcəkdir.
Sima Şıxnəbiyeva,
Xətai rayonu 191 nömrəli tam orta məktəbin təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini
