Biz azərbaycanlıları - Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarını və dünya azərbaycanlılarını birləşdirən ideya Azərbaycançılıqdır.
Azərbaycançılıq bizim dövlətçilik ideologiyamızdır, dəyərdir, xalqımızın qanına, geninə hopmuş həyat tərzidir. Azərbaycançılıq – Azərbaycan dövlətini qorumaqdır, vətəndaşlarımızın və dünyadakı 50 milyon soydaşlarımızın həmrəyliyidir, birliyidir. Azərbaycançılıq ideyası ölkə daxilində vətəndaşlarımızı, xaricdə isə soydaşlarımızı birləşdirir, təşkilatlandırır. Çünki ölkə daxilində güclü vətəndaş həmrəyliyinin olması ilə yanaşı, xaricdəki güclü diaspor fəaliyyəti də dövlətçiliyimizi möhkəmləndirən amillərdən biridir. Azərbaycançılıq Azərbaycanı qorumaq üçün ölkə daxilindəki dövlət və ictimai qurumların, siyasi partiyaların, yaşından, cinsindən, sosial mənşəyindən, milliyyətindən, dinindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlarımızın, xaricdəki diaspor təşkilatlarının, fəallarının birləşməyi, Vətənə dəstək olmaları, onun haqq səsini dünyaya çatdırmalarıdır. Hər il qeyd etdiyimiz Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günüdür Azərbaycançılıq. Bizim mədəniyyətimizə o qədər də doğma olmayan Yeni il bayramını Həmrəylik bayramına çevirməkdir Azərbaycançılıq. Yeri gəlmişkən ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1991-ci ildə Naxçıvanda 31 Dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü kimi elan edilmişdir. Ümummilli Liderimiz bu münasibətlə xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımıza müraciətlərindən birində deyirdi: "Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün dövlət bayramı kimi qeyd edilməsi xalqımızın milli azadlıq mübarizəsinin məntiqi nəticəsi olaraq artıq xoş ənənəyə çevrilmişdir. Qədim və zəngin tarixə malik olan Azərbaycan xalqının dirçəlişini, tərəqqisini və milli birliyini əks etdirən, onu müstəqil dövlətçilik uğrunda müqəddəs və məsuliyyətli mübarizəyə səfərbər edən həmrəylik günü hər bir azərbaycanlı üçün inam və ümid anıdır. Hal-hazırda dünyanın müxtəlif ölkələrində milyonlarla soydaşımız yaşayır, işləyir, fəaliyyət göstərir. Buna baxmayaraq, onların milli-mənəvi varlığını yaşadan yeganə bir dövlət var. Bu, müstəqil, suveren Azərbaycan Respublikasıdır. Dünya azərbaycanlılarının birliyi və həmrəyliyi ideyasının əsasını da məhz Azərbaycan dövlətçiliyinə, xalqımızın dilinə, dininə, milli-mənəvi varlığına və ümumbəşəri dəyərlərə hörmət, onların daim qorunmasına, yaşamasına qayğı təşkil edir".
Dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan soydaşlarımızın müstəqil Azərbaycan Respublikası ilə əlaqələrinin daha da möhkəmləndirilməsi, onların birliyinin və həmrəyliyinin təmin olunması məqsədilə 2001-ci il mayın 23-də ulu öndər Heydər Əliyevin imzaladığı sərəncamla 2001-ci il noyabrın 9-10-da Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayı keçirildi. Qurultayda dərin məzmunlu nitq söyləyən ulu öndər Heydər Əliyev dünya azərbaycanlılarının milli birliyinin və həmrəyliyinin təmin edilməsi, Azərbaycan dövləti və dünya azərbaycanlılarının əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi, qarşıya çıxan problemlərin həllində səylərin birləşdirilməsı zərurəti, o cümlədən, ana dilinin, milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanılması, inkişaf etdirilməsi haqqında fikirlərini bildirdi. "Hər bir insan üçün onun milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Mən həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam!" - müdrik rəhbərin bu kəlamları Azərbaycançılığın ideya əsaslarına, hər bir azərbaycanlı üçün isə milli qürur rəmzinə çevrilmişdir. Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamlarla Bakı şəhərində 2006-cı il martın 16-da Dünya Azərbaycanlılarının II, 2011-ci il iyulun 5-6-da III, 2016-cı il iyunun 3-4-də isə IV qurultayının keçirilməsi diaspor quruculuğu işinə əsaslı töhfə vermişdir. Bu qurultaylar dünya azərbaycanlılarının birlik və həmrəyliyinin təntənəsi baxımından mühüm tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda qurultaylar bir daha dünya azərbaycanlılarının Prezident İlham Əliyevin, deməli, Azərbaycan dövlətinin, Azərbaycançılıq ideyasının ətrafında sıx birləşdiyini təsdiqlədi.
Azərbaycançılıq ideologiyası XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində təşəkkül taparaq formalaşmış və bir əsr ərzində davamlı təkamül yolu keçmişdir. XIX əsrin əvvəllərində güclənən milli dirçəliş prosesi bədii fikirdə və bədii söz sənətində Seyid Əzim Şirvanini, Mirzə Fətəli Axundovu, Qasım bəy Zakiri, Həsən bəy Zərdabini, Ünsizadə qardaşlarını, Əli bəy Hüseynzadəni, Əhməd bəy Ağaoğlunu, Cəlil Məmmədquluzadəni, Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni meydana gətirdi. Onların hər biri bu ideyanın inkişafında, təkamülündə, formalaşmasında çox ciddi rol oynadılar. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması ərəfəsində milli özünüdərk məfkurəsi M.Hadi, M.B.Məmmədzadə, C.Cabbarlı, Ə.Cavad, Umgülsüm, S.Mənsur, Ə.Mütəlliboğlu, Ə.Müznib, Əbdürrahman Dai, Əli Yusif kimi şair və publisistlərin əsərlərində böyük inamla ifadə olunurdu. Azərbaycançılıq milli istiqlal ideyası olduğuna görə Çar Rusiyası dağılan kimi milli düşüncəli ziyalılarımız müsəlman Şərqinin ilk demokratik, parlamentli respublikasını qurdular.
Azərbaycançılıqla bağlı önəmli məqamlar Konstitusiyada, bir sıra mühüm dövlət sənədlərində əks olunub. Tolerant və multikultural xalqımızın birliyini saxlayan Azərbaycançılıq ideyası düşmənlərimizi, rəqiblərimizi çox narahat edir. Bu birliyi pozmağa, ideoloji gərginlik yaratmağa çalışsalar da buna nail ola bilmirlər. 44 günlük Vətən müharibəsində bunun bariz nümunələrini gördük. Düşmən Ermənistan Azərbaycan türkləri ilə Azərbaycanda yaşayn digər xalqların birliyini pozmaq üçün çalışdı, çox böyük cəhdlər göstərdi, amma nail ola bilmədi. Ölkəmizdəki talışlar, tatlar, kürdlər, ləzgilər, yəhudilər, ruslar və digər xalqların nümayəndələri onlara həm sözlə, həm də silaha sarılaraq lazımi cavabı verdi.
Azərbaycançılıq ideyası vasitəsilə bizlər qloballaşan dünyada milli-mənəvi dəyərlərimizi, milli kimliyimizi qoruyub saxlamaqla yanaşı, dünya birliyinə də inteqrasiya olunuruq. Milli düşünüb bəşəri hərəkət edən Azərbaycan xalqı Prezident İlham Əliyevin müdrik rəhbərliyi ilə öz varlığını qoruyub saxlayır, paralel olaraq dünya birliyinə töhfəsini verir, bəşər mədəniyyətinin inkişafında aktiv rol oynayır. Ölkəmizdə bütün millətlərin və dinlərin nümayəndələri mehriban şəraitdə yaşayır, tolerantlığın Azərbaycan nümunəsini yaradır, Azərbaycanı inkişaf etdirir. Bununla bağlı Prezident İlham Əliyev Yeni Azərbaycan Partiyasının VI qurultayında çıxış edərkən demişdir: “Azərbaycanda vicdan azadlığı tam təmin edilir və ediləcəkdir. Bundan sonra da Azərbaycan çoxkonfessiyalı, çoxmillətli ölkə kimi uğurla inkişaf edəcək. Bundan sonra da ölkəmizdə bütün xalqların, bütün dinlərin nümayəndələri bir ailə kimi yaşayacaq. Bu, bizim böyük sərvətimizdir. Bu, ölkəmizin uğurlu inkişafı üçün əsas şərtlərdən biridir, vətəndaş həmrəyliyi, vətəndaş sülhü üçün əsas şərtdir. Azərbaycanda heç vaxt milli və ya dini zəmində heç bir qarşıdurma, anlaşılmazlıq olmamışdır, bundan sonra da olmayacaq. Bu, dövlət siyasətidir və bu siyasət Azərbaycan xalqı tərəfindən tam şəkildə dəstəklənir. Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların, bütün dinlərin nümayəndələri dəyərli vətəndaşlar kimi öz işi, əməyi ilə ümumi inkişafımıza böyük töhfələr verirlər”.
Azərbaycançılığın milli mədəniyyət, milli bədii fikir, ictimai dünyagörüşü istiqamətində də qədim tarixi vardır. Azərbaycançılıq ideologiyası ictimai dünyagörüşdən dövlətçiliyi müdafiə ideyasına, dövlət siyasətinə qalxmışdır. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi Azərbaycançılıq müstəqillik ideyasıdır və Sovet imperiyası dağılan kimi xalqımız Xalq Cümhuriyyətinin varisi olan Azərbaycan Respublikasını bərpa etdi. Rəsmi ideologiya olan Azərbaycançılıq bizləri Vətəni müdafiə etməyə, dövlət millətçiliyi siyasəti aparmağa, xalqımızın inkişafına nail olmağa istiqamətləndirir. Məhz bu ideya ətrafında sıx birləşməyimizin nəticəsidir ki, 30 ilə yaxındır torpaqlarımızın işğal altında olması bizləri ruhdan salmadı, sındıra bilmədi, inamımızı sarsıtmadı. Azərbaycançılıq, Vətənçilik ideyaları ətrafında birləşən dövlətimiz, Ordumuz 27 sentyabr 2020-ci ildə əks-hücum əməliyyatına, Vətən müharibəsinə başlayaraq 44 gün ərzində işğalçı Ermənistanı, onun ordusunu darmadağın etdi. 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində 30 ildir keçilməz müdafiə xətti yaratmağa çalışan erməni ordusu dəhşətli zərbə aldı. Qarabağımız azadlığa qovuşdu, həsrətə son qoyuldu, Azərbaycan xalqı müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında tarix yazdı.
Azərbaycançılıq müstəqillik ideyası olaraq dağılan Sovet imperiyasının külləri altından Azərbaycan Respublikasını çıxartdı, işğal altında olan torpaqlarımızın azadlığa qovuşmasına, nəticədə dövlətimizin suverenliyinin tamamlanmasına, dövlətçiliyimizin daha da möhkəmlənməsinə səbəb oldu. Bu işdə ön cəbhədə əlində silah döyüşənlərlə yanaşı, arxa cəbhədə informasiya və elmi-ideoloji cəbhədə də döyüşənlərimizin əməyi danılmazdır. Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən konturları müəyyənləşdirilən, Prezident İlham Əliyevin praqmatik siyasətilə daha da zənginləşən Azərbaycançılıq ideyası alimlərimizin, ictimai xadimlərimizin fəaliyyəti ilə tamamlanmış oldu. Akademik Ramiz Mehdiyev "Azərbaycan: qloballaşma dövrünün tələbləri", "XXI əsrdə milli dövlətçilik" əsərlərində bu mövzunu daha da inkişaf etdirərək azərbaycançılıq ideyasını milli ideya ilə birlikdə nəzərdən keçirmişdir. Bu birgəlikdən alınan nəticə isə belə olmuşdur: Ölkədə yaşayan bütün etnik qrupların və xalqların ümumdövlət mənafeləri əsasında birləşməsi lazımdır və labüddür. Bu gün biz həmin o birgəyaşayışın, birliyin faydalarını görürük.
Bütün bu ictimai-siyasi, elmi-ideoloji baxışlar Azərbaycançılıq ideyasının daha da dolğunlaşmasına, bu gün daşıdığı məna və məzmuna gətirib çıxartdı. İstər azərbaycançılıq dünyagörüşü, istərsə də azərbaycanşünaslıq elmi son bir əsrdə xeyli inkişaf etdi. Son illərdə isə həm Azərbaycançılıq ideyası, həm də Azərbaycanşünaslıq elmi özünün mühüm və vacib mərhələsini yaşayır.
Böyük Öndər Heydər Əliyev müstəqillik dövrünün dövlət ideologiyasını formalaşdırarkən XX əsr ziyalılarının əsərlərində milli ideya kimi türkçülüklə paralel olaraq azərbaycançılığı yeni tarixi şəraitdə milli dövlətçilik ideologiyası kimi inkişaf etdirdi, ona yeni yanaşma ortaya qoydu. Azərbaycanlı kimliyi yarandı, Azərbaycan Milli Kimliyi formalaşdı. Ötən dövrdə baş verən ictimai-siyasi, elmi-ideoloji, iqtisadi-hərbi, informasiya-diplomatiya və s. proseslər də göstərdi ki, xalqın, ölkənin müstəqilliyi azərbaycançılıqdan, milli birlikdən keçir. Bunun üçün xalq özünün bütün potensial imkanlarından istifadə etməlidir. Ölkənin zəngin iqtisadi potensialı və əlverişli geosiyasi mövqeyi buna lazımi şərait yaradır. Bu amil bu gün Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsində və dövlətçilik mənafeyinin qorunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Buna görədir ki, Azərbaycanın milli maraqlarının qorunması uğrunda mübarizə indi daha planlı və daha elmi əsaslarla aparılır, inkişaf edir, yeni-yeni nailiyyətlər əldə edilir. Əminik ki, Qarabağı düşmən işğalından azad edən müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi altında güclənən Azərbaycan, daha da sıx birləşən azərbaycanlılar gələcəkdə də Azərbaycançılıq ideyasının inkişafında, ona yeni məzmun və məna qazandırılmasında mühüm rol oynayacaqlar.
Məmməd Əliyev,
AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru, fəlsəfə elmləri doktoru, professor
Mübariz Göyüşlü,
AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri
