Meksika, Qvatemala, Beliz, Honduras, Nikaraqua, Peru, Çili, Salvador Amerika qitəsində avropalıların gəlişindən xeyli əvvəl çiçəklənən qədim sivilizasiyaların mövcudluğuna dair sübutları hələ də qoruyan ölkələrin ərazisidir. Bu torpaqlarda yaşayan qədim olmeklər, mayyalar, azteklər, inkalar və bir çox başqa tayfalar əsrlər boyu onların varlığının sirrini açmağa çalışan alim və tədqiqatçıları həyəcanlandıran heyrətamiz əsərlər qoyublar. Hələ də çoxlu yaxşı araşdırılmamış arxeoloji sahələr qalıb. Aşağıda qədim ustaların nailiyyətlərinin parlaq nümunələri olan Kolumbdan əvvəlki Amerikanın sirli sivilizasiyalarının ən təsirli 6 şah əsərini seçmişik:
Teotihuakan qədim şəhərində Günəş Piramidası (Meksika)
Teotihuakandakı Günəş Piramidası Kolumbdan əvvəlki Amerikanın ən qədim sirlərindən biridir. Günəş Piramidası Böyük Çolula Piramidası (Meksika) və Böyük Giza Piramidasından (Misir) sonra dünyanın üçüncü ən böyük piramidasıdır (66 metr). Amerika qitəsində qorunan bir çox oxşar obyektlər kimi, Günəş Piramidası da pilləli dizayna və düz zirvəyə malikdir. Təxminən eramızın II əsrindən bəri uzun əsrlər boyu bir ibadət yeri olmuşdur və azteklər tərəfindən istifadə edilmişdir. Onu "tanrıların doğulduğu yer” adlandırırdılar.
Quetzalkoatl məbədi
Quetzalkoatl piramidasının bütün tərəfləri təmtəraqla bəzədilib, əsasən lələkli ilan qiyafəsində olan tanrı təsvirləri çoxluq təşkil edir.
Quetzalkoatl məbədi (Lələkli İlan Məbədi) 1920-ci illərdə kəşf edilmiş qədim Mesoamerikan şəhəri Teotihuakanın simvolik yeridir. Dördbucaqlı əsası olan altı pilləli piramida heyrətamiz oymalar, hündür relyeflər və heykəllərlə bəzədilib, onların əksəriyyətində tüklü ilanlar təsvir edilib. 150-200-cü illərdə tikildiyi güman edilir. Eramızdan əvvəl 12-ci əsrdən bəri ibadət edilən əsas tanrılardan biri olan Quetzalkoatl (yeri və onun məhsuldarlığını təcəssüm etdirən) şərəfinə məbəd uzun əsrlər boyu ibadət və qurbanlıq yer kimi fəaliyyət göstərmişdir.
Uxmalda peyğəmbərin piramidası (Yucatan, Meksika)
Sehrbazın Piramidası və ya Cırtdan Piramidası (rəvayətə görə) kimi də tanınan Peyğəmbər Piramidası bir vaxtlar mərhum mayyaların çiçəklənən siyasi, mədəni və dini mərkəzi olan qədim Uxmal şəhərində inşa edilmişdir. Bu piramidanın əsas xüsusiyyəti onun elliptik formasıdır ki, bu da təkcə Amerika qitəsi üçün deyil, bütün dünyada olduqca nadir adlandırıla bilər. Onun dik, yuvarlaq tərəfləri daha ənənəvi pilləli piramidalardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən heyrətamiz görünüş yaradır. Oval forma yalnız ilk üç səviyyəyə xas olsa da, dördüncü və beşinci adi prizmatik quruluşa malikdir. İlk üç səviyyənin elliptik forması piramidaların tikintisində unikal bir hadisədir.
Maraqlı fakt: Hal-hazırda hündürlüyü 35 metr olan kifayət qədər təsiredici obyektin adı 19-cu əsrdə qədim şəhəri ziyarət etmiş amerikalı tədqiqatçı Con Lloyd Stivensə yerli sakinlərin söylədiyi əfsanə ilə bağlıdır. Orada deyilir ki, Uxmal yaxınlığında bir ifritənin tapdığı yumurtadan doğulmuş cırtdan (onlarda uzaqgörənlik qabiliyyətinin olduğunu deyirlər) şəhərin o vaxtkı hökmdarı ilə mərc edir. O, sadəcə bir gecəyə misli görünməmiş bir piramida quracağına söz verir və bu vəzifəni yerinə yetirsə, hakimiyyət onun əlinə keçəcək. Hökmdar sadəcə gülərək mərclə razılaşır çünki heç kim bunu edə bilməzdi, amma səhv etmiş olur. Cırtdan verdiyi sözə əməl edərək özünü “üç dəfə tikilmiş Uxmal şəhərinin” hökmdarı elan edir.
Uşmal qubernatorunun sarayı (Meksika)
Uşmal qubernatorunun sarayı “Puuc” memarlıq üslubunun (Meksika) parlaq nümunələrindən biridir. “Palacio del Gobernador”un (Uxmal, Meksika) təmtəraqla bəzədilmiş fasadı mükəmməl şəkildə qorunub saxlanılmışdır.
Palacio del Gobernador və ya Uxmal Qubernator Sarayı, Meksikanın Yucatan yarımadasında yerləşən qədim şəhərin başqa bir simvolik binasıdır. Maya sivilizasiyasının qədim arxeoloji ərazisi kimi tanınan bir vaxtlar əzəmətli sarayın təsirli qalıqları Mesoamerikan dövrünə xas olan qədim puuc memarlıq üslubuna aiddir. Bunu fasaddakı mürəkkəb daş mozaikalar, mürəkkəb oyma naxışlar, yağış tanrısının çoxsaylı təsvirləri - çaak və hər cür ilanlar, nəhəng maskalar, simvolik elementlər və qəribə canlıların daş heykəlləri də sübut edir. Qeyd etmək lazımdır ki, heyrətamiz qədim Uxmal şəhərinin qalıqlarını əhatə edən bütün arxeoloji kompleks YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına da daxil edilmişdir.
Çiçen Itzada Kukulcan məbədi (Yucatan, Meksika)
Çiçen Itzadaki məbəd də yerin məhsuldarlığının əsas tanrısına - lələkli ilan Quetzalkoatla həsr edilmişdir.
Kukulcan və ya El Kastillo məbədi qitənin tarixinin mesoamerikan dövrünün ən görkəmli və simvolik memarlıq abidələrindən biri hesab olunur. Maya sivilizasiyasının əsas mədəni, iqtisadi və siyasi mərkəzi olan Yukatan yarımadasında (Meksika) qədim Çiçen İtsa şəhərində yerləşən məbəd dini həyatda böyük rol oynamışdır. Bu günə qədər Salamat qalmış bir çox tikililər bunu sübut edir. Hər tərəfdən daş pilləkənlərin çıxdığı bir sıra kvadrat terraslardan və yuxarıdakı məbəddən ibarət bu pilləli piramida da YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.
Tikaldakı Böyük Yaquar məbədi (Qvatemala)
Böyük Yaquar məbədi Mutul krallığının (Qvatemala) paytaxtında ən nəhəng tikilidir. Böyük Yaquar məbədi və ya "I Tikal məbədi" eramızın birinci minilliyinin əvvəlindən qalmışdır və Qvatemaladakı ən təsirli arxeoloji ərazilərdən biridir. Heyrətamiz quruluş bütün bəşəriyyətin irsi olan bir çox digər salamat qalmış memarlıq obyektləri ilə birlikdə, 47 m hündürlüyü olan doqquz səviyyəli pilləli piramidadır. Onun zirvəsində daha 8 metr yüksələn dəfn strukturu da vardır. Məbəd öz adını piramidanın kənarlarında oyulmuş, kifayət qədər hörmət edilən tanrı və mayyaların mədəni simvollarından biri olan qüdrətli yaquarı təsvir edən yüksək relyeflərin bolluğuna görə almışdır.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
