Rusiya Federasiyası Prezidentinin köməkçisi, eyni zamanda Rusiyanın Tarix Təhsili üzrə Qurumlararası Komissiyasının rəhbəri olan Vladimir Medinskinin 9 iyun tarixində “Russia Today” kanalına verdiyi açıqlama həm rəsmi Bakının, həm də Azərbaycan ictimaiyyətinin ciddi etirazına səbəb oldu. Medinski Qarabağı “mübahisəli ərazi” kimi təqdim etməklə faktiki olaraq təkcə tarixi deyil, hüquqi reallıqları da görməməzlikdən gəldiyini nümayiş etdirdi.

Halbuki Medinski kimi bir şəxsin – özü də tarix təhsili və milli yaddaş siyasəti ilə birbaşa məşğul olan fiqurun – bu cür yanlış ritorikaya yol verməsi sadə fikir səhvi kimi deyil, məlumatlı şəkildə yönləndirilmiş mesaj kimi qəbul edilməlidir.

Qarabağ məsələsində “mübahisəlilik” ritorikası: məqsəd nədir?

Sual doğuran əsas məqam budur: Nəyə görə Rusiya kimi bir dövlətin yüksək çinli rəsmisi, özü də Minsk Qrupunun bir zamanlar həmsədrliyini həyata keçirən ölkənin nümayəndəsi, bu qədər həssas və artıq beynəlxalq səviyyədə həll olunmuş bir məsələyə dair bu cür ziddiyyətli açıqlama verir?

Burada üç ehtimalı önə çəkmək olar:

1. Tarixi dəyərlərin siyasi manipulyasiyası:

Medinski uzun müddətdir ki, Rusiyanın imperiya və tarixi mirasını ideallaşdıran ritorikanın təmsilçisidir. Onun “tarixə əsaslanan siyasi ritorika”sı Rusiya daxilində olduğu qədər xarici siyasətdə də informasiya aləti kimi istifadə olunur. Qarabağla bağlı “mübahisə” ifadəsi də bu kontekstdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı bir növ “şübhə toxumu” səpmək məqsədi güdə bilər.

2. Ermənistana balanslı mesaj göndərmək:

Rusiya Ermənistanın Qərbə yaxınlaşdığı bu mərhələdə onunla siyasi əlaqələri tam itirməmək üçün zaman-zaman Bakını narazı sala biləcək bəyanatlarla balans axtarışına girir. Bu, qısa müddətli olsa da, ciddi diplomatik yanlışlıqlara yol aça bilər.

3. Postimperial refleks:

Rusiya hakimiyyət elitasında hələ də “keçmiş sovet məkanı”na münasibətdə neoimperialist yanaşmalar mövcuddur. Qarabağ məsələsində belə “mübahisə” ritorikasının ortaya atılması da bu refleksin tərkib hissəsi ola bilər.

Azərbaycanın cavabı: hüquqi və diplomatik dərs

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin bu məsələyə dərhal reaksiya verməsi təqdirəlayiqdir. XİN-in sözçüsü Ayxan Hacızadənin açıqlamasında vurğulanır ki, Qarabağ heç vaxt mübahisəli ərazi olmayıb və bu torpaqlar həm tarixi, həm də beynəlxalq hüquq baxımından Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsidir.

Azərbaycanın mövqeyi bir neçə prinsipə əsaslanır:

•  Beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri – Qarabağ Azərbaycanın beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış ərazisidir;

•  2020 və 2023-cü il hərbi əməliyyatları – ölkənin daxilində aparılan, BMT-nin də qəbul etdiyi suverenlik çərçivəsində həyata keçirilmiş hərbi-siyasi tədbirlərdir;

•  Azərbaycanın heç bir ölkəyə qarşı təcavüzkar siyasət aparmaması – Medinskinin ritorikası Rusiya-Ukrayna müharibəsini Qarabağla müqayisə etməklə həm etik, həm siyasi səhvə yol verir.

Diplomatik nəticələr və gələcək mesajlar

Bu cür açıqlamalar təkcə Azərbaycanla Rusiya arasındakı ikitərəfli münasibətlərə zərər vurmur, həm də regionda Rusiyanın vasitəçi və ya neytral aktor imicini zəiflədir. Əgər Kremlin fərqli strukturlarında olan fiqurlar bu cür məsuliyyətsiz çıxışlarla çıxış etməyə davam edəcəklərsə, Azərbaycan ictimaiyyətində və qərarverici dairələrdə Rusiyaya olan inam sarsıla bilər.

Eyni zamanda, belə hallar onu göstərir ki, diplomatik münasibətlərdə yalnız liderlər səviyyəsində deyil, ikinci və üçüncü eşiqlərdə çalışan şəxslərin də ritorikası ciddi nəticələr doğura bilir. Ona görə də rəsmi Moskva belə ritorikaların qarşısını zamanında almalı, dövlət siyasətinə uyğun mesajların verilməsinə nəzarət etməlidir.

Vladimir Medinskinin Qarabağla bağlı açıqlaması təkcə tarixi bilməmək yox, həm də siyasi məsuliyyətsizlik nümunəsidir. Azərbaycan tərəfinin cavabı isə yalnız diplomatik etiraz deyil, həm də hüquqi və mənəvi üstünlüyün ifadəsidir. İndi məsələ rəsmi Moskvanın bu mövzuya münasibətinin nə qədər tutarlı və ardıcıl olacağındadır.

Qarabağ artıq mübahisəli məsələ deyil. Bu bölgə Azərbaycanın suveren ərazisidir və tarixə qarşı informasiya manipulyasiyası ilə bu həqiqəti dəyişmək mümkün deyil.

Züriyə Qarayeva,
Politoloq