Bir zamanlar yaşlılar üçün təhlükəli bir xəstəlik olan bağırsaq xərçəngi nisbətləri minilliklər arasında sürətlə artır. ABŞ-da bəzi həkimlər 1994-cü ildən 2014-cü ilə qədər xəstəliyin 50%-ə qədər artdığını bildiriblər. Ən anlaşılmaz məqam odur ki, təəssüf ki bəzi insanlara fiziki cəhətdən sağlam olmalarına baxmayaraq bu xəstəlik diaqnozu qoyulur.

Xəstəliyin ilkin mərhələdə aşkarlaması ən yaxşı müalicə və qayğı göstərilməsini təmin edir. Kolorektal xərçəng varsa, erkən müdaxilədə sağ qalma nisbətləri yüksəkdir.

Bəzi həkimlərin fikrincə, kolon və düz bağırsağa təsir edən kolorektal xərçəng hazırda təəssüf ki, 1981-1996-cı il təvəllüdlü nəsil arasında yüksəlişdədir.

Kolorektal xərçəng

Kolorektal xərçəng yoğun bağırsaq xərçəngi kimi tanınır. Xəstəlik yoğun və ya düz bağırsağın hüceyrələri nəzarətsiz böyüdükdə baş verir.

Bəzən kolonda və ya düz bağırsaqda polip adlanan anormal böyümələr əmələ gəlir. Bu poliplər çıxarılmasa, zamanla xərçəngə çevrilə bilər.

Qarın ağrısı

Kolon xərçəngi bəzən qarın və ya çanaq ağrısına səbəb ola bilər ki, bu da yanlış şərh edilə bilər. Bağırsaq şişlərinin ölçüsü böyüdükdə ətrafdakı biologiyaya təzyiq göstərir. Bu təzyiq narahatlıq və ya ağrıya səbəb ola bilər, çünki şiş çanaq boşluğundakı orqan və toxumaları “işğal edir”.

Yorğunluq

İstirahətlə aradan qalxmayan xroniki yorğunluqdan əziyyət çəkirsinizsə orqanizmdə nəsə düzgün deyil. Bağırsaq xərçəngi ilə əlaqəli yorğunluq adi yorğunluq hisslərindən fərqlənir. Bu, xərçəng hüceyrələrinin bədəndəki enerji qaynaqlarını özünə yönləndirməsi səbəbindən meydana gələn "iflic edən" enerji çatışmazlığı kimi təsvir edilir. Davam edən yorğunluq hissinə laqeyd yanaşmamaq vacibdir.

Anemiya

Bağırsaq xərçəngi yoğun bağırsağın selikli qişasında yavaş, xroniki qanaxmaya səbəb ola bilər ki, bu da dəmir çatışmazlığı anemiyasına gətirib çıxarır. Yorğunluq, halsızlıq və solğun görünüş qanazlığının əlamətləridir.

Nəcisdə dəyişikliklər

Nəcisinizdə qəribə dəyişikliklər kolon xərçənginin əlaməti ola bilər. Qəbizlik, ishal və nəcisin rəngi erkən xəbərdarlıq əlamətləri kimi çıxış edə bilər.

İştahsızlıq

İştahsızlıq və altı ay ərzində təxminən 4,5 kq və ya daha çox səbəbsiz çəki itkisi diqqət yetirilməsi lazım olan əlamətlərdir.

Qusma

Heç bir səbəb olmadan davamlı ürəkbulanma və qusma bağırsaq xərçənginin mümkün simptomudur.

Risk faktorları

Xərçəngə tutulma riski təbii olaraq yaşla artır. Bununla belə, bağırsaq xərçəngi olan gənclərin sayının artması ilə birlikdə bir sıra digər risk faktorları da üzə çıxır.

Ailə tarixi

Bağırsaq xərçənginin irsi olduğuna dair sübutlar var. Əgər ailənizdə bağırsaq xərçəngi tarixi varsa, 50 yaşından əvvəl müntəzəm müayinələrdən keçmək və kolorektal xərçəng üçün skrininqə başlamaq lazımdır.

Şişkinlik

Narahat şişkinlik və ağırlıq hissi bağırsaq xərçənginin əlamətləri ola bilər.

Piylənmə

Artıq çəki və ya piylənmə həm qadınlarda, həm də kişilərdə kolorektal xərçəng riskini artırır. Kişilərdə bu risk daha yüksəkdir.

Qeyri-aktiv həyat tərzi

Oturaq həyat tərzi sürmək, yəni müntəzəm məşq etməyən və ya günün çox hissəsini oturaraq, yataraq keçirən insanların kolorektal xərçəngə tutulma riski daha yüksəkdir.

İşlənmiş qidalar

Pəhrizinizdə qırmızı ət və işlənmiş qidalar çoxdursa, bu da bağırsaq xərçəngi riskini artırır. Bunun əksinə olaraq, liflə zəngin bir pəhriz xərçəng riskini azalda bilər.

Siqaret çəkmək

Siqaretin ən çox ağciyər xərçəngi ilə əlaqəsi məlumdur. Lakin bir kanserogen olaraq, bağırsaq xərçəngi də daxil olmaqla bədəndəki bir sıra digər xərçənglərə də kömək edə bilər.

Güclü spirt istehlakı

Orta və ağır spirt istehlakı da kolon xərçəngi ilə əlaqələndirilir.

İltihab

Bədəndəki iltihab artıq xərçəngin əlaməti kimi tanınır. Artan iltihab bağırsaq xərçəngi riskinin daha yüksək olması ilə əlaqələndirilə bilər.

Bağırsaq mikrobiomu

Bağırsaq mikrobiomunun vəziyyəti, xüsusən də həddindən artıq və ya lazımsız antibiotik istifadəsi səbəbindən zədələndiyi hallarda xərçəngönü hal sayıla bilər.

Bağırsaq trilyonlarla faydalı bakteriya və mikroorqanizmlərdən ibarət mürəkkəb ekosistemdir. Bağırsaq immuniteti ümumi immunitetdə mühüm rol oynayır və pis pəhriz və oturaq həyat tərzi də daxil olmaqla bir sıra həyat tərzi faktorları səbəbindən pozula bilər.

Bununla belə, son illər hətta fit və sağlam şəxslərə, xüsusən də cavanlara bu diaqnoz qoyulur. Mütəxəssislər skrininqə və yoxlanışlara daha tez başlamağı tövsiyə edirlər.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”