26 fevral 1992-ci il tarixində, Azərbaycan xalqı üçün acı və unudulmaz bir gündür. Xocalı şəhərində baş vermiş soyqırımı, müharibə tarixindəki ən dəhşətli və qəddar hadisələrdən biri kimi yaddaşlara həkk olunmuşdur. Bu hadisə yalnız Azərbaycanın deyil, bütün bəşəriyyətin faciəsidir. Xocalı soyqırımı mülki əhaliyə qarşı törədilmiş vəhşiliklərlə bəşəriyyətə qarşı ən böyük cinayətlərdən biri olaraq qəbul olunur.

Xocalı şəhəri Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı strateji əhəmiyyətə malik bir yer idi. 1991-ci ilin dekabr ayında münaqişə daha da qızışmağa başladı və Xocalı əhalisi düşmən hücumlarına qarşı müdafiə mövqeyini tutmağa çalışdı. Lakin 1992-ci ilin fevralında Ermənistan Silahlı Qüvvələri və onların dəstəkçiləri tərəfindən həyata keçirilən kütləvi hücum nəticəsində Xocalı şəhəri işğal edildi. Bu hücum, mülki əhaliyə qarşı qeyri-insani davranışlarla müşayiət olundu.

Xocalı soyqırımı, yalnız bir müharibə cinayəti deyil, eyni zamanda soyqırımı cinayətidir. Ermənistan Silahlı Qüvvələri və müttəfiqləri tərəfindən şəhərə hücum edildikdən sonra, 600-dən çox mülki insan, qadınlar, uşaqlar və yaşlılar qətlə yetirildilər. Onlarla insan yaralandı, çoxu isə itkin düşdü. Bu soyqırımın törədilməsi zamanı, şəhərdə hər tərəfdən zorakılıq, dəhşət və amansızlıq hökm sürürdü.

Xocalı soyqırımının törədildiyi ərazidəki cinayətlərə dair istintaq aparılmış və nəticələrə əsasən, bir çox hüquqi mülahizələr ortaya çıxmışdır. Cinayət təqibinin davam etdirilməsi üçün bir neçə əsasın mövcud olduğu müəyyən edilmişdir:

 Xocalı şəhəri mülki əhalinin yaşadığı bir ərazi olaraq, hücumların məqsədi və vəhşilikləri ilə diqqət çəkir. Bu şəhər yalnız hərbi əhəmiyyətə malik deyil, həm də mülki həyatın mövcud olduğu və bu əhalinin hədəf alındığı bir yer idi. Bu, soyqırımın ən açıq sübutlarından biridir.

İstintaq nəticəsində, Xocalıda törədilən cinayətlərin yalnız hərbi məqsəd daşımadığı, həm də mülki əhalinin sistematik şəkildə qətl edildiyi və işgəncələrə məruz qaldığı ortaya çıxmışdır. Bu, beynəlxalq hüququn ən ciddi pozulmasıdır.

Xocalı soyqırımının dünya ictimaiyyəti tərəfindən tanınması və etiraz edilməsi mühüm məsələlərdən biridir. Bu soyqırımın ilk dəfə beynəlxalq səviyyədə işıqlandırılmasına səbəb olan faktorlardan biri, müxtəlif xarici jurnalistlərin hadisəni təsvir etməsi oldu.

Krua l'Eveneman Jurnalı (Paris), 25 fevral 1992-ci il: "Ermənilər Xocalıya hücum etmişlər. Bütün dünya eybəcər hala salınmış meyitlərin şahidi oldu." Bu jurnalın yazdığına görə, Xocalı soyqırımı yalnız Azərbaycanın deyil, dünyanın diqqətini cəlb edən bir hadisə halına gəldi. Meyitlər, amansızlıqla qətlə yetirilmiş insan cəsədləri, dünya ictimaiyyətinin müharibə cinayətləri haqqında düşünməyə vadar etdi.

Tayms Qəzeti (London), 4 mart 1992-ci il: "Çoxları eybəcər hala salınmışdır, körpə qızın ancaq başı qalmışdır." Tayms qəzeti, Xocalıdakı dəhşətləri öz oxucularına təqdim edən ən məşhur nəşrlərdən biriydi. Bu yazı, Xocalı şəhərində baş verən soyqırımının dəhşətini və mülki əhaliyə qarşı göstərilən vəhşiliyi dünyaya xəbər verdi.

Bu tip yazılar və xarici jurnalistlərin məruzələri, Xocalı soyqırımının beynəlxalq səviyyədə geniş müzakirə edilməsinə səbəb oldu. Lakin, bu yazılar bəzən hadisələrin tam miqyasını əks etdirməkdə çətinlik çəkirdi, çünki bu cür vəhşiliklərin geniş miqyasını təsvir etmək belə çox zaman mümkün olmurdu.

Xocalı soyqırımının yad edilməsi və onun tanınması həm Azərbaycan xalqı, həm də beynəlxalq cəmiyyət üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Hər il 26 fevralda Xocalı soyqırımı qurbanları müxtəlif tədbirlərdə yad edilir. Bu tədbirlərdə yalnız qurbanların xatirəsi anılmır, həm də bu faciənin dünya ictimaiyyətinə daha yaxşı şəkildə tanıdılması məqsədilə maarifləndirmə işləri aparılır.

Xocalı soyqırımının tanınması yalnız hüquqi və siyasi müstəvidə deyil, həm də humanitar baxımdan mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dünya Xocalıda baş verənləri yalnız bir münaqişənin nəticəsi kimi deyil, həm də insanlıq əleyhinə bir cinayət olaraq qiymətləndirməlidir.

26 fevral Xocalı soyqırımının ildönümü yalnız bir şəhərin yox edilməsi vətəndaşlarının qətlə yetirilməsi deyil, həm də bəşəriyyətin hələ də müharibə cinayətlərinə və soyqırımına qarşı mübarizəsinin nə qədər vacib olduğunu xatırladır. Xocalı soyqırımı, hər bir insanın yaşamaq haqqına sayğı göstərilməli olduğunu, bu cür faciələrin təkrarlanmaması üçün bütün cəmiyyətlərin bir araya gəlməsini vacib edir. Azərbaycanın və Xocalı şəhərinin qurbanları, yalnız onların ailələri üçün deyil, bütün dünya üçün bir dərs olmalı, insanlıq əleyhinə törədilən cinayətlər hər zaman pislənməli və qarşısı alınmalıdır.

Nigar Qocayeva,

YAP Sumqayıt şəhər təşkilatının məsləhətçisi