Bakı Təhlükəsizlik Forumu regional və qlobal təhdidlərin müzakirəsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu Forum müasir dövrün çağırışlarına cavab olaraq təhlükəsizlik, kəşfiyyat və müdafiə sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsinə xidmət edir.

Milli Məclisin deputatı Nigar Məmmədova “İki sahil”ə müsahibəsində  Forumun bu unikal roluna toxunaraq qeyd edib ki, müxtəlif qitələrdən olan ölkələrin təhlükəsizlik orqanlarını bir araya gətirən belə bir platforma qarşılıqlı etimadın, təcrübə və informasiya mübadiləsinin möhkəmlənməsi baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

-Prezident İlham Əliyevin Bakı Təhlükəsizlik Forumu iştirakçılarına müraciətində qlobal geosiyasi ziddiyyətlər fonunda beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin qorunması məqsədilə təhlükəsizlik orqanları arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsini xüsusilə vurğulaması hansı əsas amillərlə bağlıdır?

-Prezident İlham Əliyevin Bakı Təhlükəsizlik Forumu iştirakçılarına müraciətində təhlükəsizlik orqanlarının qarşılıqlı fəaliyyətinin əhəmiyyətini xüsusi vurğulaması, müasir qlobal çağırışların fonunda yaranan mürəkkəb mənzərə ilə əlaqədardır. Bu vurğu bir neçə əsas səbəbdən irəli gəlir. Qlobal geosiyasi ziddiyyətlər, terrorizmin yayılması, kibertəhlükəsizlik riskləri və texnogen fəlakətlər kimi beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdidlər getdikcə daha mürəkkəb və transsərhəd xarakter daşıyır. Bu təhdidlərin effektiv şəkildə qarşısını almaq və neytrallaşdırmaq üçün bir ölkənin səyləri yetərli deyil. Təhlükəsizlik orqanlarının birgə, koordinasiyalı fəaliyyəti məlumat mübadiləsini, operativ əməliyyatların planlaşdırılmasını və risklərin proqnozlaşdırılmasını asanlaşdırır. Dövlət başçısının müraciətində vurğulanan digər bir məqam da məhz qarşılıqlı etimad və əməkdaşlığın beynəlxalq münasibətlərdə vacibliyidir. Artan geosiyasi gərginlik fonunda ölkələr arasında etimadın azalması beynəlxalq təhlükəsizlik sistemini zəiflədir. Bakı Təhlükəsizlik Forumu kimi platformalar isə müxtəlif ölkələrin təhlükəsizlik və kəşfiyyat qurumlarını bir araya gətirərək, açıq dialoq və əməkdaşlıq mühiti yaradır. Bu, ümumi təhdidlərə qarşı birgə mübarizə üçün zəmin hazırlayır. Terror hücumları və texnogen fəlakətlər təkcə təhlükəsizlik problemi deyil, həm də çox ağır humanitar nəticələrə səbəb olur. Təhlükəsizlik orqanlarının qarşılıqlı fəaliyyəti bu cür hadisələrin qarşısının alınmasında, insan itkilərinin minimuma endirilməsində və fəlakət bölgələrində yardımın səmərəliliyinin artırılmasında həlledici rol oynayır. Qeyd edim ki, Prezident İlham Əliyevin bu məsələni vurğulaması dövlətlərin təcrid olunmuş fəaliyyətinin artıq kifayət olmadığını, yalnız kollektiv səylər və əməkdaşlıq vasitəsilə mürəkkəb qlobal çağırışların öhdəsindən gəlməyin mümkün olduğunu göstərir. Forum bu məqsədin reallaşması üçün bir platforma rolunu oynayır.

-Prezidentin müraciətindən çıxış edərək Bakı Təhlükəsizlik Forumunun unikal bir platformaya çevrilməsini və onun regional və qlobal təhdidlərin müəyyənləşdirilməsi prosesindəki rolunu necə izah edərdiniz?

-Prezident İlham Əliyevin müraciətindən çıxış edərək Bakı Təhlükəsizlik Forumunun unikallığı və regional və qlobal təhdidlərin müəyyənləşdirilməsindəki rolu bir neçə əsas cəhətdən izah edilə bilər. Forumun unikallığı onun iştirakçı tərkibi və əməkdaşlıq formatından qaynaqlanır. Müraciətdə vurğulandığı kimi, dünyanın bütün qitələrindən müxtəlif ölkələri təmsil edən xüsusi xidmət orqanları rəhbərlərinin və təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspertlərin hər il Bakıda toplaşması nadir bir hadisədir. Bu, Forumu sadəcə elmi konfrans deyil, həm də qarşılıqlı etimad və əməkdaşlıq məkanına çevirir. Bir çox hallarda siyasi gərginliklərə görə bir araya gələ bilməyən tərəflərin təhlükəsizlik kimi həssas bir məsələni müzakirə etmələri üçün bu platforma imkan yaradır. Bu cür birbaşa dialoqlar təhlükəsizlik məsələlərindəki fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmağa, ümumi məxrəcə gəlməyə və ortaq həll yolları tapmağa xidmət edir. Prezidentin müraciətində Forumun qlobal və regional təhdid və risklərin müəyyənləşdirilməsi, onların neytrallaşdırılması yollarının araşdırılması baxımından mühüm əhəmiyyəti vurğulanır. Müxtəlif ölkələrin təhlükəsizlik orqanlarının nümayəndələri öz təcrübələrini və kəşfiyyat məlumatlarını bölüşərək, yeni yaranan təhdidlər (məsələn, kibertəhdidlərin yeni formaları, transmilli cinayətkarlıq və ya terror qruplaşmalarının fəaliyyəti) barədə erkən xəbərdarlıq edə bilirlər. Bu, təhdidlər qlobal miqyasda yayılmadan öncə onların qarşısını almağa kömək edir. Forum çərçivəsində aparılan müzakirələr təhdidlərə qarşı kollektiv strategiyaların hazırlanmasına zəmin yaradır. Məsələn, terrorizmlə mübarizədə məlumat mübadiləsi mexanizmlərinin yaradılması, texnogen fəlakətlər zamanı birgə fəaliyyət planlarının hazırlanması kimi məsələlər müzakirə olunur. Forumda xüsusi xidmət orqanı rəhbərləri ilə yanaşı, təhlükəsizlik üzrə ekspertlərin iştirakı elmi və analitik yanaşmanın tətbiqinə imkan verir. Bu, təhdidlərin yalnız operativ deyil, həm də strateji səviyyədə təhlil edilməsinə kömək edir. Qeyd edim ki, Bakı Təhlükəsizlik Forumu regional və qlobal təhdidlərin müəyyənləşdirilməsi prosesində əsas rol oynayır. Çünki o, beynəlxalq əməkdaşlıq və etimad əsasında, transsərhəd təhlükəsizlik problemlərinə qarşı vahid cəbhənin formalaşdırılmasına şərait yaradır.

-Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərinin bərpası ilə bağlı dövlət siyasətini nəzərə alsaq, bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən idarə olunan Böyük Qayıdış Proqramı çərçivəsində görülən işlər Bakı Təhlükəsizlik Forumunda müzakirə edilən regional təhlükəsizlik və dayanıqlı inkişaf mövzuları ilə necə əlaqələnir?

-Böyük Qayıdış Proqramı çərçivəsində işğaldan azad edilmiş ərazilərdə görülən genişmiqyaslı bərpa işləri Bakı Təhlükəsizlik Forumunda müzakirə edilən regional təhlükəsizlik və dayanıqlı inkişaf mövzuları ilə sıx şəkildə əlaqələnir. Bu əlaqə bir neçə əsas istiqamətdə özünü göstərir. Birincisi, Böyük Qayıdış Proqramının özü bir təhlükəsizlik layihəsidir. Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun uzun illər davam edən işğaldan sonra minalardan təmizlənməsi, infrastrukturun bərpası və yeni yaşayış məskənlərinin qurulması əslində insanların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi daşıyır. Bu proses Bakı Təhlükəsizlik Forumunda müzakirə edilən "Humanitar böhranların qarşısının alınması" mövzusu ilə birbaşa bağlıdır. Uzun illərdir evlərindən didərgin düşmüş insanların öz doğma yurdlarına təhlükəsiz şəkildə qayıtması, bölgədəki humanitar böhrana son qoyulması deməkdir. İkincisi, Böyük Qayıdış sadəcə bərpa deyil, həm də dayanıqlı inkişaf modelidir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə yeni yolların, hava limanlarının, elektrik stansiyalarının və "ağıllı kənd" layihələrinin icrası, bölgənin iqtisadi potensialını canlandırır. Bu inkişaf bölgədə yeni iş yerlərinin açılmasına, iqtisadi fəallığın artmasına və sosial rifahın yüksəlməsinə zəmin yaradır. Bu cür dayanıqlı iqtisadi inkişaf isə öz növbəsində regional təhlükəsizliyi möhkəmləndirir. İqtisadi cəhətdən sabit və inkişaf etmiş bir bölgənin hər hansı münaqişə və ya təhlükəli gərginlik ocağına çevrilmə ehtimalı daha azdır. Bu mənada, Bakı Təhlükəsizlik Forumunda müzakirə olunan regional təhdidlərin neytrallaşdırılması mövzusu, Böyük Qayıdış Proqramı ilə paralel bir məqsədə xidmət edir. Qeyd edim ki, Nəhayət, Böyük Qayıdış Proqramı beynəlxalq əməkdaşlığın vacibliyini də nümayiş etdirir. Ərazilərin bərpasına cəlb olunan xarici şirkətlər və investorlar, həmçinin beynəlxalq təşkilatların humanitar yardım fəaliyyətləri, Bakı Təhlükəsizlik Forumunda vurğulanan qarşılıqlı etimad və əməkdaşlıq prinsipinin real həyatda tətbiqidir. Azərbaycan beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlıq edərək, bu ərazilərdə təkcə tikinti deyil, həm də sülh və sabitlik quruculuğu prosesinə töhfə verir.

Göründüyü kimi, Böyük Qayıdış Proqramı sadəcə daxili bir layihə deyil, həm də regional və qlobal təhlükəsizlik, humanitar məsələlər və dayanıqlı inkişaf mövzularının praktiki icrasını əks etdirən genişmiqyaslı bir siyasətdir. Bu, Bakı Təhlükəsizlik Forumunda aparılan nəzəri müzakirələrin real nəticələrə necə çevrildiyinin bariz nümunəsidir.

-Prezident İlham Əliyevin Qarabağa və Şərqi Zəngəzura səfərləri bölgələrin bərpası və reinteqrasiyası istiqamətində hansı mesajları verir?

-Prezident İlham Əliyevin Qarabağa və Şərqi Zəngəzura mütəmadi səfərləri bərpa və reinteqrasiya prosesinin dövlət siyasətinin ən yüksək prioritetlərindən biri olduğunu göstərir. Bu səfərlər həm daxili, həm də beynəlxalq auditoriyaya bir sıra vacib mesajlar verir. Ölkə rəhbərinin tez-tez səfər etməsi aparılan quruculuq işlərinin şəxsən onun nəzarəti altında olduğunu nümayiş etdirir. Bu, layihələrin vaxtında və keyfiyyətli icrasını təmin etməklə yanaşı, prosesə olan ciddi münasibəti vurğulayır. Səfərlər beynəlxalq ictimaiyyətə bu ərazilərin Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olduğu barədə qəti mesajlar verir. Bu, bölgənin gələcək taleyi ilə bağlı hər hansı şübhəni aradan qaldırır və Azərbaycanın öz suverenliyini tam bərpa etdiyini bir daha vurğulayır. Bu addımlar, eyni zamanda, bölgədəki hər hansı revanşist və separatçı meyillərin qarşısını almaq üçün siyasi iradənin mövcudluğunu göstərir. Dövlət başçısının səfərləri zamanı infrastruktur layihələrinin (yollar, evlər, məktəblər) açılışları, keçmiş məcburi köçkünlərin öz doğma torpaqlarına tezliklə qayıdışı üçün zəmin yaradıldığını göstərir. Bu, Böyük Qayıdış Proqramının real və sürətli icrasını əks etdirir. Səfərlər zamanı açıqlanan yeni layihələr, bu bölgələrin yalnız bərpa olunmadığını, həm də gələcəkdə ölkə iqtisadiyyatının və sosial həyatının mühüm mərkəzlərinə çevriləcəyini əks etdirir. Həyata keçirilən bütün işlər bölgədə davamlı inkişaf və sabitlik üçün uzunmüddətli strategiyanın mövcudluğunu göstərir.

-2026-cı ilin sonunadək Qarabağ və Şərqi Zəngəzura 140 min insanın köçürülməsi nəzərdə tutulur. Bu planın uğurla həyata keçirilməsi üçün hansı əsas sosial və iqtisadi şərtlər təmin edilməlidir?

-Davamlı inkişaf və əhalinin rifahı üçün Qarabağ və Şərqi Zəngəzura 2026-cı ilin sonunadək 140 min insanın köçürülməsi planının uğurla həyata keçirilməsi üçün bir sıra əsas sosial və iqtisadi şərtlər təmin edilməlidir. Bu şərtlər təkcə fiziki bərpa ilə deyil, həm də əhalinin dayanıqlı həyat şəraitinin təmin olunması ilə bağlıdır. Ən vacib məqamlardan biri yerli əhalinin işlə təmin olunmasıdır. Köçürülən insanlar sadəcə evlə təmin edilməməli, həm də gəlir əldə edə biləcəkləri stabil məşğulluq imkanlarına sahib olmalıdırlar. Bunun üçün kənd təsərrüfatı, turizm, sənaye və xidmət sektorlarında yeni layihələrin həyata keçirilməsi vacibdir. Özəl sektorun bu ərazilərdə fəaliyyətə başlaması üçün dövlət tərəfindən vergi güzəştləri, subsidiyalar və digər dəstək mexanizmləri tətbiq edilməlidir. Bu, bölgədə mikro və kiçik sahibkarlığın inkişafına təkan verərək, iqtisadiyyatın canlanmasına şərait yaradacaq. Əhalinin qayıdışı üçün lazımi sosial infrastrukturun yaradılması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Böyük Qayıdışın uğurla həyata keçirilməsi üçün təhlükəsizlik məsələsi prioritet olaraq qalır. Ərazilərin tamamilə minalardan təmizlənməsi və insanların sərbəst hərəkəti üçün etibarlı mühitin yaradılması vacibdir. Bundan əlavə, müasir nəqliyyat infrastrukturunun-yolların, körpülərin və hava limanlarının qurulması bölgənin digər ərazilərlə inteqrasiyasını sürətləndirir və əhalinin rahat hərəkətini təmin edir. Uğurla həyata keçmiş və keçiriləcək bütün layihələr Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yaşamaq və inkişaf etmək üçün cəlbedici bir məkana çevrilməsini təmin edir.

-Azad edilmiş ərazilərdə beynəlxalq hava limanlarının fəaliyyətə başlaması Böyük Qayıdış Proqramının həyata keçirilməsinə hansı şəkildə təkan verir və bu infrastrukturun bölgənin sosial-iqtisadi inkişafına təsiri nədən ibarətdir?

-Azad edilmiş ərazilərdə beynəlxalq hava limanlarının fəaliyyətə başlaması Böyük Qayıdış Proqramının icrasına ciddi şəkildə təkan verir.  Füzuli, Zəngilan və Laçın beynəlxalq hava limanları  bölgəyə həm insan axınının, həm də yükdaşımaların təhlükəsiz və sürətli şəkildə həyata keçirilməsinə imkan yaradır. Bu isə bölgədə məskunlaşma prosesini sürətləndirir, tikinti-quruculuq işlərinin effektivliyini artırır. Eyni zamanda, bu hava limanları bölgənin xarici investisiya və turizm üçün əlçatanlığını artırır. Bu da Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun sosial-iqtisadi inkişafına mühüm təsir göstərir. Hava nəqliyyatının mövcudluğu regionun logistika mərkəzinə çevrilməsi üçün də real zəmin yaradır. Həmçinin bu infrastruktur layihələri bölgənin reinteqrasiyasına və dayanıqlı gələcəyinə xidmət edən strateji addımlar sırasındadır. Beynəlxalq hava limanları bölgəyə xarici investorların gəlişini asanlaşdırır və turizmin inkişafı üçün yeni imkanlar yaradır. Şuşa, Kəlbəcər və digər tarixi məkanlara gəlmək istəyən turistlər üçün hava nəqliyyatının mövcudluğu böyük bir üstünlükdür. Bu, bölgədə turizm sektorunun inkişafına təkan verəcək, yeni iş yerlərinin yaranmasına və yerli sahibkarlığın fəallaşmasına səbəb olacaq.

-Böyük Qayıdış Proqramı çərçivəsində ayrılan külli miqdarda vəsait, o cümlədən beynəlxalq hava limanlarının tikintisi və digər infrastruktur layihələri Azərbaycanın iqtisadi potensialının gücünü necə nümayiş etdirir və bu investisiyalar ölkənin uzunmüddətli iqtisadi inkişaf strategiyasına hansı töhfələri verir?

-Azərbaycanın iqtisadi potensialının güclənməsi azad edilmiş ərazilərdə görülən işlərdə və onlara yönəldilən maliyyə vəsaitlərində özünü aydın şəkildə göstərir. Bu investisiyalar ölkənin uzunmüddətli iqtisadi inkişaf strategiyasına bir neçə mühüm töhfə verir. Azad olunmuş ərazilərə yönəldilən 22 milyard manata yaxın vəsait, o cümlədən yalnız 2025-ci il üçün ayrılmış 4 milyard manat Azərbaycan iqtisadiyyatının genişmiqyaslı layihələri maliyyələşdirməyə qadir olduğunu göstərir. Bu, dövlətin bu ərazilərin bərpasına nə qədər ciddi yanaşdığını və bu prosesi öz daxili resursları hesabına həyata keçirməyə qadir olduğunu beynəlxalq aləmə nümayiş etdirir. Bu investisiyalar, eyni zamanda, ölkənin neft gəlirlərindən asılılığı azaltmaq və qeyri-neft sektorlarını inkişaf etdirmək üçün atılan strateji bir addımdır. Bu investisiyalar təkcə bərpa-quruculuq işləri ilə məhdudlaşmır, həm də ölkənin gələcək inkişaf strategiyasının əsasını təşkil edir.

Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun  zəngin kənd təsərrüfatı, turizm və sənaye potensialı vardır. Hava limanlarının və digər infrastruktur layihələrinin icrası bu sahələrin sürətli inkişafına təkan verərək, iqtisadiyyatın neft sektorundan asılılığını azaldacaq. Mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatdan uzaqlaşaraq, bölgələrin inkişafı prioritet elan edilir. Bu, iş yerlərinin yaradılması, əhalinin bölgələrə köçürülməsi və ümumilikdə ölkənin tarazlı inkişafını təmin edir. Yeni hava limanları, yollar və digər infrastruktur obyektləri ölkənin ümumi nəqliyyat sistemini modernləşdirir. Bu da Azərbaycanı beynəlxalq tranzit və logistika mərkəzinə çevirə biləcək vacib bir elementdir. Bu layihələrə ayrılan vəsaitlər Azərbaycanın sadəcə mövcud iqtisadi potensialını deyil, həm də gələcəyə yönəlik strateji baxışını və dayanıqlı inkişafa sadiqliyini əks etdirir.

Şəmsiyyə Əliqızı, “İki sahil”