XX əsrin əvvəllərindən etibarən erməni millətçi dairələrinin irəli sürdüyü “Böyük Ermənistan” ideyası Cənubi Qafqazda qarşıdurmaların əsas səbəblərindən biri oldu. 1918-1920-ci illərdə azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar, əhalinin etnik təmizləməyə məruz qalması bu siyasətin qanlı nəticələrindən idi. Xüsusən 1948-1953-cü illərdə yüz minlərlə azərbaycanlının tarixi torpaqlarından zorla köçürülməsi Ermənistanın demoqrafik mənzərəsini dəyişməyə xidmət edirdi.
1990-cı illərin əvvəllərində SSRİ-nin süqutundan sonra Ermənistan açıq hərbi təcavüzə keçib və Dağlıq Qarabağla yanaşı ətraf 7 rayonu işğal edib. Nəticədə, yüz minlərlə insan qaçqın və məcburi köçkünə çevrilib, on minlərlə dinc sakin həlak olub. Beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri kobud şəkildə pozulub, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələri isə icra olunmayıb. Ermənistanın işğalçılıq siyasətini davam etdirməsi regionda uzunmüddətli qeyri-sabitliyə səbəb olub və sülh prosesini dalana salıb.
27 il ərzində beynəlxalq vasitəçilərin təşəbbüsü ilə aparılan danışıqlar prosesi heç bir nəticə vermədi. Xüsusən 2018-ci ildən sonra Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi fonunda yeni rəhbərliyin ritorikası açıq şəkildə sülh prosesini iflic etdi. Baş nazir Nikol Paşinyanın “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” kimi bəyanatı faktiki olaraq diplomatik səylərə son qoydu və qarşıdurmanı dərinləşdirdi.
2020-ci ilin yayında Ermənistanın Tovuz istiqamətində törətdiyi təxribat, avqust ayında diversiya qruplarının sızma cəhdi və nəhayət, sentyabrın 27-də genişmiqyaslı hücum göstərdi ki, işğalçı dövlət bu problemi hərbi yolla uzatmaq niyyətindədir. Həmin şəraitdə Azərbaycan beynəlxalq hüquqdan irəli gələn legitim özünümüdafiə hüququndan istifadə edərək əks-hücum əməliyyatına başladı. Müharibə artıq qaçılmaz idi, çünki Ermənistan yalnız danışıqlardan yayınmaqla kifayətlənmirdi, həm də yeni ərazilər işğal etmək planlarını reallaşdırmağa çalışırdı.
Azərbaycan Ordusunun illər boyu aparılan islahatlar nəticəsində müasir silahlarla təchizatı, döyüş hazırlığının yüksəldilməsi və yeni nəsil texnologiyaların tətbiqi Qələbənin əsas şərtlərindən biri oldu. Xüsusən pilotsuz uçuş aparatlarının effektiv istifadəsi müharibənin gedişatını dəyişdi. Ordunun döyüş qabiliyyəti ilə yanaşı, əsgər və zabitlərin yüksək ruh yüksəkliyi, vətənpərvərlik hissi də önəmli rol oynadı. Qısa müddət ərzində strateji yüksəkliklərin və şəhərlərin azad edilməsi düşmən üzərində psixoloji üstünlük yaratdı.
Dövlətimizin uzun illər ərzində apardığı diplomatik fəaliyyət beynəlxalq ictimaiyyətin Ermənistanın işğalçılıq siyasətindən xəbərdar olmasına xidmət etdi. Müharibə dövründə balanslı siyasət yürüdülərək xarici təzyiqlərin qarşısı alındı. Türkiyənin birmənalı dəstəyi, Pakistan, İsrail və digər ölkələrin açıq mövqeyi Azərbaycan üçün mühüm siyasi dayaqlar yaratdı. Bu amillər beynəlxalq aləmdə ölkəmizin haqlı mövqeyini gücləndirdi.
Azərbaycanın həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar beynəlxalq hüquqa tam uyğun idi. BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsində təsbit olunmuş özünümüdafiə hüququna əsaslanan bu müharibə faktiki olaraq beynəlxalq hüququn praktiki tətbiqi nümunəsi oldu. Ermənistanın mülki əhaliyə hücumları isə Cenevrə Konvensiyalarının kobud şəkildə pozulması idi. Azərbaycan həm hərbi, həm də siyasi baxımdan legitim mövqedə dayanaraq qələbəsini beynəlxalq müstəvidə əsaslandıra bildi.
2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış üçtərəfli bəyanat Ermənistanın kapitulyasiyası demək idi. Sənədə əsasən, Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonları döyüşsüz qaytarıldı. Bununla Azərbaycan uzun illər işğal altında qalan ərazilərində suverenliyini bərpa etdi.
Şəhid ailələri və qazilərə dövlət dəstəyi genişləndirildi, “YAŞAT” Fondu yaradıldı, müasir reabilitasiya mərkəzləri açıldı. Əsgər və zabitlərə qayğı dövlət siyasətinin prioritetinə çevrildi.
“Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində azad olunmuş ərazilərdə yollar, hava limanları, enerji xətləri, məktəblər və xəstəxanalar inşa olunur. Füzuli, Zəngilan və Laçında beynəlxalq hava limanlarının istifadəyə verilməsi bu siyasətin real nəticələridir.
27 Sentyabr – Anım Günü həm də milli yaddaşın, dövlətçilik ideologiyasının mühüm elementidir. Həmin gün bir tərəfdən xalqın keçmişdə yaşadığı faciələri, digər tərəfdən isə əldə edilən tarixi Qələbəni xatırladır. Anım Günü dövlətin gücünün, xalqın birlik və həmrəyliyinin, beynəlxalq hüquqa əsaslanan mübarizənin təntənəsi kimi qəbul edilir. Hər il keçirilən tədbirlər yeni nəsillərə vətən uğrunda canından keçmiş qəhrəmanların xatirəsini yaşadır, azadlıq və suverenlik dəyərlərinin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
27 Sentyabr – Anım Günü şəhidlərin müqəddəs xatirəsinə ehtiramın, dövlətin gücünün və xalqın iradəsinin rəmzinə çevrilmişdir. Vətən müharibəsi göstərdi ki, yalnız milli birlik, güclü ordu və prinsipial siyasi iradə vasitəsilə tarixi ədalət bərpa edilə bilər. Azərbaycan bundan sonra qalib ölkə, müzəffər xalq kimi yeni reallıqlar yaradan bir dövlət olaraq yaşayacaq və quruculuq missiyasını davam etdirəcək.
Meydanəli Yolçiyev,
YAP Daşkəsən rayon təşkilatının sədri
