Dünya ölkələrinin heç də bütün paytaxtları təbii və uzun tarixi proses nəticəsində yaranmış şəhərlər deyil. Bəzən konkret dövlətin rəhbərliyi özünün yeni ictimai-siyasi mərkəzini virtual olaraq sıfırdan qurmaq üçün xüsusi qərar qəbul edir. Hələ eramızın 4-cü əsrində Böyük Konstantin qədim Bizansda sahildə yeni bir şəhər qurdu. Konstantinopol (indiki İstanbul) Şərqi Roma, sonra Bizans İmperiyasının paytaxtı oldu.
1712-ci ildə başqa bir imperator I Pyotr “Burada bir şəhər olacaq” müqəddəs ifadəsini işlədərək Sankt-Peterburqu şəhəri Rusiya imperiyasının əsas şəhəri elan etdi. Amerikanın Vaşinqtonu, Avstraliyanın Kanberrası və Braziliyanın eyniadlı paytaxtı da belə yaranıb. Oxşar layihələr hələ də yaranır və onların bəziləri fəal şəkildə həyata keçirilir. Üç belə meqakonstruksiya ilə tanış olaq:
Misir
Misirin yeni inzibati paytaxtının tikintisi ən inkişaf etmiş mərhələdədir. Qahirədən 45 kilometr cənub-şərqdə paytaxtı Süveyş kanalına aparan yolda hələlik eyni adla adlandırılan şəhər salınmağa başlanılıb. Təbii ki, zaman keçdikcə paytaxtın yeni adı seçiləcək, lakin hələlik vacib məsələ yalnız müzakirə mərhələsindədir. Məşhur variantlar arasında yüksək dövlət məmurunun səsləndirdiyi təklif də var: 2021-ci ildə ölkənin nəqliyyat naziri Kamal əl-Vəzir şəhərin Məsr (ərəbcə “Misir”) adlandırıla biləcəyini söyləyib.
Digər variantlar arasında Kemet ("Qara torpaq", Misirin qədim adı), Əl-Mustaqbal (“Gələcək”), Əs-Salam (“Dünya”) da var.
Qahirənin əvəzedicisinin tikintisi hələ 2015-ci ildə elan edilmişdi. Təqribən 45 milyard dollar sərmayə planlaşdırılan bu irimiqyaslı layihənin həyata keçirilməsi yaxın gələcəkdə ölkənin qarşısında duran strateji hədəfləri formalaşdıran “Misir baxışı 2030” dövlət proqramının mühüm elementinə çevrilmişdir.
Paytaxtın köçürülməsinin əsas səbəbi onun inkişafı ilə bağlı problemlərdir.
İndoneziya
Əhalinin sayı baxımından İndoneziyanın indiki paytaxtı Cakarta hətta Qahirəni də geridə qoyub. Son məlumatlara görə, onun aqlomerasiyasının əhalisi artıq 30 milyon nəfəri keçib və 2030-cu ilə qədər 35 milyona çatacaq. Bu, müvafiq infrastruktur, ekoloji və sosial problemlərə səbəb olur. Bununla yanaşı, Cakartanın Qahirədən fərqli daha bir çatışmazlığı var. Qrunt sularının kortəbii istehlakı nəticəsində metropolun geoloji bünövrəsi deformasiyaya uğrayır. İndoneziyanın paytaxtı hər il bir neçə millimetr batır.
Güclü yağışlardan sonra daşqınlar adi hala çevrilib, lakin proses həm də şəhərin su ilə dolması təhlükəsi yaradır.
2014-cü ildə Cakarta qubernatoru Coko Vidodo ölkə prezidenti oldu. Görünür, o, ölkənin üzləşdiyi problemlərin miqyasını yaxşı başa düşürdü. Dövlət başçısı kimi birinci və ikinci prezidentliyi dövründə o, problemlə köklü şəkildə məşğul olmaq qərarına gəldi. 2019-cu ildə İndoneziyanın yeni paytaxt əldə etmək niyyəti rəsmən açıqlandı.
Cakarta əhalisinin həddindən artıq çox olması ilə bağlı sırf praktiki səbəblərlə yanaşı, ölkənin yeni inzibati mərkəzini qurmaq niyyəti üçün daha fundamental motivlər də var idi. İndoneziya böyük bir ölkədir və böyük və kiçik ölçülü bir çox adadan ibarətdir. Tarixən onun qərb bölgələri, ilk növbədə Yava və Cakarta adası sosial-iqtisadi cəhətdən daha çox inkişaf etmişdir. Buna görə də onlar yeni paytaxtı ölkənin şərq hissəsində, Borneo kimi tanınan Kalimantan adasında tikmək qərarına gəliblər.
Misirdən fərqli olaraq, bu layihənin adı kifayət qədər tez həll edilib. Artıq 2022-ci ildə 80 müxtəlif variantdan “Arxipelaq” (və ya hərfi mənada “Adalararası”) mənasını verən “Nunsantara” sözü seçilmişdir.
Ekvatorial Qvineya
Hazırda tikilməkdə olan üçüncü paytaxt Misir və İndoneziyadan daha az məşhur olan bir dövlətə aiddir. Bu, kiçik bir Afrika ölkəsidir, Ekvatorial Qvineya. Adından da göründüyü kimi, ekvatorun yaxınlığında yerləşir. Ölçüsünə baxmayaraq, dövlətin əhəmiyyətli karbohidrogen ehtiyatları var ki, bu da paytaxtın köçürülməsi kimi iddialı layihələr üçün maddi imkan deməkdir.
Ölkə rəhbərliyini belə bir köçürmə təşəbbüsünə vadar edən səbəbləri anlamaq üçün Ekvatorial Qvineyanın qeyri-adi coğrafi quruluşunu öyrənmək lazımdır.
Hələ 2011-ci ildə paytaxtın ölkənin kontinental bölgələrinə köçürülməsi qərara alınıb və qitənin daxili hissəsində yeni şəhər tikmək ideyası yaranıb. Belə bir yaşayış məntəqəsinin yaranması hazırda siyasi, iqtisadi və mədəni həyatın periferiyasında yerləşən Ekvatorial Qvineyanın daxili rayonlarının inkişafına təkan verə bilər.
Layihəyə Benito çayının sahilində, tropik meşədə həyata keçirilməyə başlanılıb.
Şəhər 2017-ci ildə son adını aldı - ispanca “Ciudad de la Paz” (Sülh şəhəri) adlandırıldı. Xatırladaq ki, Ekvatorial Qvineya keçmiş ispan koloniyasıdır.
Şəhərsalma layihəsi Portuqaliyanın IPF memarlıq bürosu (Ideias para o Futuro, “Gələcək üçün İdeyalar”) tərəfindən hazırlanmışdır. Konsepsiyaya əsasən, Ekvatorial Qvineyanın yeni inzibati mərkəzinin tikintisi başa çatdıqdan sonra 160-200 min nəfərin yaşayış yerinə çevrilməlidir. Tikinti ləng gedir, çünki bütün tikinti materialları və texnologiyaları xaricdən gətirilir. İşlər əsasən Çin şirkətləri tərəfindən həyata keçirilir.
Bu günə kimi bir sıra inzibati binalar, iki şüşəli biznes qülləsi, Mərkəzi Afrika-Amerika Universitetinin kampusu, xəstəxana, qolf meydançası olan möhtəşəm otel, müasir konfrans mərkəzi və bir sıra yaşayış məntəqələri tikilib tamamlanmışdır. Yol şəbəkəsi, o cümlədən ölkə sahillərinə gedən avtomobil yolu da artıq çəkilib. İdeya müəllifləri xüsusilə fəxr edirlər ki, Ciudad de la Paz yaxınlıqdakı su elektrik stansiyası sayəsində tam bərpa olunan mənbələrdən enerji ilə təmin olunacaq. Hələlik inzibati orqanların yeni şəhərə köçürülməsinin dəqiq tarixi açıqlanmayıb.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
