Radon Yerdə təbii olaraq əmələ gələn radioaktiv qazdır. O, hər yerdə mövcuddur və adətən heç bir problem yaratmır, lakin evlərimizdə həddindən artıq radon yığılsa, sağlamlığımız üçün ciddi nəticələri ola bilər. Bu qaz rəngsiz, qoxusuz və dadsız olduğuna görə də gözdən qaçması asandır. Buna görə də radon testi və evinizdə və ya iş yerinizdə yüksək radon səviyyələri olarsa nə etməli olduğunuz barədə məlumatlı olmaq vacibdir.
Toplanan radonun miqdarını azaltmağın asan yolları var. Lakin çox gec olmadan tədbir görmək vacibdir. Radonun təsiri dünyada ağciyər xərçənginin ən çox yayılmış səbəblərindən biridir və siqaretdən sonra ikinci yerdədir.
Radioaktiv elementlər
Təbiətdə radium, uran, polonium və radon da daxil olmaqla bir çox radioaktiv element var. Radon uranın parçalanması nəticəsində yaranan radioaktiv qazdır.
Atom enerjisi
Radioaktiv elementlər nüvə enerjisi yaratmaq üçün istifadə oluna bilən, eyni zamanda, insan orqanizmi tərəfindən udula bilən və mənfi təsirlərə səbəb olan enerji verir.
Təbii radiasiya
Radiasiya hər yerdə mövcuddur. Çünki radioaktiv elementlər Yerin bir hissəsidir və qayalarda, torpaqda və suda olur. Aşağı səviyyələri narahatlığa səbəb deyil. Bununla belə, bəzi ərazilər digərlərinə nisbətən daha yüksək radiasiya səviyyəsinə malikdir və bu, ciddi sağlamlıq riskləri yarada bilər.
Radon
Radon qazının dadı, qoxusu və rəngi yoxdur. Buna görə də bu qədər təhlükəli ola bilər. Evlərimizdə radon hava testi etmədən onu aşkar etmək mümkün deyil.
Kəşfi
Radon ilk dəfə 1900-cü ildə alman alimi Fridrix Ernst Dorn tərəfindən kəşf edilib.
Keçmişdə radon zəhərlənməsi
Paraselsus adlı isveçrəli həkim radon zəhərlənməsi hallarını hələ 1530-cu ildə qeydə alıb. O, mədənçilərə təsir edən və “dağ xəstəliyi” kimi tanınan xəstəlik haqqında yazıb.
Mədənçilər üçün risk
Bilirik ki, mədənçilər tez-tez uran səviyyəsi yüksək olan ərazilərdə işlədikləri üçün ən çox radona məruz qalırlar. Daşvə torpaqda olan uran çürüdükcə radon qazı əmələ gətirir və mədənçilərdə radiasiya xəstəliyinə səbəb olur.
Bu zaman nə baş verir?
İnsan bədəni yüksək səviyyəli radon qazına məruz qaldıqda hissəciklər tənəffüs yollarını əhatə edən hüceyrələrə yerləşir. Burada DNT-ni zədələyə və hətta ağciyər xərçənginə səbəb ola bilər.
Ağciyər xərçəngi
Radonun təsiri siqaretdən sonra ağciyər xərçənginin ikinci ən böyük səbəbidir.
Yüksək riskli məkanlar
Radon adətən açıq ərazilərdə yayıldığına görə o qədər də problemli deyil, lakin evlər, ofislər və məktəblər kimi qapalı məkanlarda təhlükəli səviyyələrə çata bilər.
Risk havalandırması zəif olan ərazilərdə, təbii olaraq mağaralar, mədənlər və su təmizləyici qurğular kimi yüksək səviyyədə uran olan qapalı məkanlarda artır.
Səssiz bir qatil
Radon həm bədənin xaricində, həm də daxilində məkrlidir. Görünməzdir və heç bir qoxusu və ya testi yoxdur deyə bədəninizə zərər verməyə başlayanda heç bir simptoma səbəb olmur.
Radona məruz qalmaq
Radona məruz qalma ağciyər xərçənginin sübut edilmiş səbəbi olsa da, onun inkişafı 5-25 il çəkə bilər. Bununla yanaşı, sizi xəbərdar edəcək heç bir ani simptom olmur.
Siqaret çəkənlər daha yüksək risk altındadır
Siqaret çəkənlər üçün radona məruz qalma nəticəsində ağciyər xərçənginin inkişaf riski daha yüksəkdir. Radonla əlaqəli ağciyər xərçəngindən ölən insanların təxminən 90% -i həm də siqaret çəkənlərdir. Yalnız 10% siqaret çəkməyən insan radon zəhərlənməsi ilə üz-üzə qalır.
Evlərdə risk faktorları
Radon Yerdən evlərə, təməldəki çatlara yol aça bilər. Bu, hər hansı bir evdə baş verə bilər, istər plitənin təməli üzərində qurulsun, istərsə də zirzəmi sahəsi olsun.
Havalandırmanın olmaması
Hamımız bilirik ki, yaxşı izolyasiya edilmiş bir evə sahib olmaq daha çox enerjiyə qənaət deməkdir. Bununla belə, bu, radona gəldikdə risk faktorunu artıra bilər. Radon yaxşı izolyasiya edilmiş evdə daha çox yığılır, çünki çıxa bilmir. Həmçinin evinizə daxil olan miqdarı azaltmaq üçün evin altından radonu udaraq çölə pompalayan havalandırma və boru sistemi quraşdıra bilərsiniz.
Yerə yaxın radon riski daha da artır
Ən yüksək radon səviyyəsi adətən zirzəmidə və ya birinci mərtəbədə olur. Hər 15 evdən birində radonun yüksək səviyyədə olduğu təxmin edilir.
Evdə radonu necə azaltmaq olar?
Xoşbəxtlikdən, əsaslı təmir etmədən evinizdə radon səviyyəsini azaltmağın yolları var. Məsələn, bünövrələrdə çatların yerini müəyyən etmək və onları möhürləməkdir.
İçməli suda radonu azaltmaq
Bəzi yerlərdə içməli su bulaqlardan, quyulardan və yeraltı sulardan alınır. Bu mənbələrdə radon səviyyəsi su anbarlarından, çaylardan və ya göllərdən gələn sudan daha yüksəkdir. Yüksək səviyyədə radon olan su istehlakı ilə mədə xərçəngi arasında təsdiqlənmiş bir əlaqə yoxdur. Ancaq suda olan radonun havaya buxarlanması və ağciyərlər tərəfindən udulma ehtimalı daha yüksəkdir.
Əgər içməli suyunuz yüksək radon səviyyələri yarada bilən mənbədən gəlirsə, suda radonun konsentrasiyasını test edərək yoxlamaq vacibdir.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
