2023-cü ilin may ayına olan məlumata görə, Yeni Minerallar və Mineral Adları üzrə Komissiyanın məlumat bazasında 5941 qeydə alınmış faydalı qazıntı növü var. Onlardan yalnız 100-ə yaxını Yer kürəsində geniş yayılmışdır, qalanlarına isə nadir hallarda və yalnız müəyyən yerlərdə rast gəlinir. Bəzi minerallar olduqca nadirdir və yalnız bir neçə nümunədə mövcuddur. Vokrugsveta.ru dünyanın ən nadir 10 mineralı tərtib etdi.

Mineral nədir?

Mineral (latınca minerale - "filiz" sözündən) adətən geoloji proseslər nəticəsində yaranan tərkibi və quruluşu (və ya bir element, məsələn, almaz - karbon forması) olan qeyri-üzvi birləşmədir. Bir neçə əsas qrupa bölünən minerallara, xüsusən də qiymətli və yarı qiymətli daşlar daxildir.

Kyauthuit

Yəqin ki, bu gün yer üzündə ən nadir mineral kyauthuitdir. Bu tünd narıncı rəngli qiymətli daş vismut antimonatıdır (Bi3+Sb5+O4).

1,61 karat (0,32 qram) ağırlığında tək bir kyauthuit nümunəsi Myanmada Moqok şəhəri yaxınlığında tapılıb və hazırda ABŞ-da muzeydə saxlanılır. Nisbətən yüksək sıxlığa və orta gücə malikdir. Kyauthuit rəsmi olaraq 2015-ci ildə məlum minerallar siyahısına daxil edilib və iki il sonra geoloqlar ona həsr olunmuş məqalə dərc etmişdilər.

Painit

1950-ci illərdə Myanmanın eyni bölgəsində İngilis kolleksiyaçısı Artur Payne əvvəlcə Myanmada məşhur olan yaqutlarla səhv saldığı iki kristal əldə edir. Lakin sonradan onun naməlum daş olduğu ortaya çıxıb. Bunu öyrəndikdən sonra daş onu kəşf edənin şərəfinə adlandırılmışdır.

2001-ci ilə qədər paintit (CaZrBAl9O18) yalnız üç nümunədə məlum idi, lakin o vaxtdan Myanmada daha bir neçə paintit yataqları aşkar edilmişdi. Buna baxmayaraq, bor və sirkoniumun birləşdiyi bu bərk mineral hələ də ən nadirlərdən biridir.

Finqerit

Əvvəllər naməlum minerallar tez-tez vulkanların yaxınlığında və ya hətta ventilyasiya dəliklərində aşkar edilirdi. Çünki bu zaman yüksək temperatur və təzyiq şəraitində elementlərin unikal birləşmələri əmələ gəlir. Belə ki, dünyanın ən aktiv vulkanlarından biri olan El Salvadordakı İzalko vulkanının zirvəsi yaxınlığında geoloq Larri Fingerin adını daşıyan finqerit nümunələri tapılıb.

1983-cü ildə minerallar bazasında qeydə alınmış fiingerit mis, volfram və oksigen (Cu11(VO4)6O2) birləşməsidir. Bu mineralın kristalları suda həll olur, bu da onların nadirliyini əsaslandırır.

İknusait

Siyahıdakı növbəti mineral Aralıq dənizindəki Sardiniya adasında aşkar edilib və onun şərəfinə adlandırılıb, lakin elm adamları adanın müasir deyil, qədim yunan adından (İknusa) istifadə ediblər.

2013-cü ildə qeydə alınmış bu İtaliya mineralı torium və molibdendən ibarətdir (tam kimyəvi formulu Th(MoO4)2 3H2O) və radioaktivdir. Bu elementlərin hər ikisi özlüyündə nadirdir.

Xazenit

Faydalı qazıntılar təkcə vulkanik və ya tektonik fəaliyyət nəticəsində əmələ gəlmir. Belə ki, Kaliforniyada (ABŞ) duzlu Mono gölünün yaxınlığında aşkar edilən xazenit mineralı siyanobakteriyaların (mavi-yaşıl yosunlar) fəaliyyəti nəticəsində yaranır.

Xazenit 2007-ci ildə məlum minerallar siyahısına əlavə edilmişdir. Mineraloq Robert Xazenin şərəfinə adlandırılıb.

Alimlərin fikrincə, bakteriyalar öldükdən sonra ətraf mühitə gölün qələvi suyunun tərkibində olan maqnezium, oksigen, natrium və kaliumla reaksiyaya girən fosfor birləşmələrini buraxır. Nəticədə xırda xazenit kristalları (KNaMg2(PO4)2 14H2O) əmələ gəlir. Bu zaman quru ərazilərdə mineral əmələ gəlmə prosesi baş verir - xazenit suda həll olur.

Tanzanit

Zərgərlərin istifadə etdiyi ən nadir qiymətli daşlar arasında Tanzaniyadakı dünyada yeganə yataqdan çıxarılan tanzanite mineralı da (Ca2Al3(SiO4)(Si2O7)O(OH)) var. 1960-cı illərdə kəşf edilən bu mineral daha çox yayılmış zoizitin bir variasiyasıdır.

Qızdırıldıqdan sonra zərgərlərin aldığı tanzanitin təbii solğun mavi rəngi daha doymuş olur və digər çalarların tonlarını itirir, buna görə işlənmiş daşlar tünd mavi ilə fərqlənir. Bəzi hesablamalara görə, kəşf edilmiş tanzanit ehtiyatları 21-ci əsrin ortalarında tükənəcək.

Qırmızı almaz

Yüksək qiymətini nəzərə alaraq, almazı həqiqətən nadir mineral adlandırmaq olmaz; Brilyantlar zərgərlik sənayesində və onların müstəsna gücünün mühüm rol oynadığı bir çox digər sənaye sahələrində istifadə olunur. Ancaq bu adətən şəffaf olan mineralın mavi, çəhrayı və nadir qırmızı almaz da daxil olmaqla bir neçə rəngli çeşidi var.

Alimlər hesab edirlər ki, nadir brilyant öz rənglərini strukturlarına təsir edən ultra yüksək təzyiqə borcludur. Bu gün məlum olan demək olar ki, bütün qırmızı almazlar Avstraliyadakı Argil mədənindən gəlir, lakin bu daşlar Braziliya, Rusiya və Afrikanın bəzi bölgələrində də tapılıb. Qırmızı brilyantların bir karatı yüz minlərlə dollara başa gəlir.

Taaffeit

1945-ci ildə Avstriya-İrlandiyalı gemoloq Riçard Taaffe bir zərgərdən alınmış daş partiyasında şpinele bənzər, lakin özünəməxsus xüsusiyyətləri olan bir neçə nümunə aşkar edir. Onları mütəxəssislərə göndərir və onlar Taaffenin elmə məlum olmayan bir mineralla qarşılaşdığını bildirirlər. Bu daş da onun şərəfinə adlandırılmışdır.

Taaffeit (BeMgAl4O8) eyni vaxtda berilyum, alüminium və maqnezium ehtiva edən ilk məlum mineral idi. Qəhvəyi, yasəmən, bənövşəyi, boz, yaşıl və hətta rəngsiz ola bilər. Bu daşa bəzən Tanzaniya, Çin və Şri Lankada rast gəlinir. Taaffeitin bir neçə nümunəsi zərgərlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.

Eremeevit

Rusiya çox sayda nadir minerallarla zəngindir. Bunlara 1860-cı illərdə Transbaykaliyadakı Adun Çelon silsiləsində tapılmış və onu tədqiq edən mineralog Pavel Eremeyevin adını daşıyan eremecvit daxildir.

Eremeevit (Al6(BO3)5(F, OH)3) rəngsiz, sarımtıl, ağ, solğun mavi və ya bənövşəyi ola bilər. Bu nadir mineralın kiçik yataqları 19-cu əsrdən Namibiya, Tacikistan və Almaniyada aşkar edilmişdir. Emal üçün yararlı daşlar zərgərlik sənayesində istifadə olunur və kəsildikdən sonra külli miqdarda pula satılır.

Pudretteit

1960-cı illərdə Kanadanın Kvebek əyalətində, Poudret ailəsinə məxsus karxanada kalium, natrium, bor, silikon və oksigen (KNa2B3Si12O30) birləşməsindən ibarət yeni bir mineral tapılıb. Sonradan mineral karxana sahiblərinin adını aldı.

O vaxtdan bəri Myanmada bir qədər çəhrayı və ya şəffaf ola bilən pudretteit də aşkar edilmişdir. Bu daş rahat kəsilir və zərgərlər arasında məşhur olsa da indiyə qədər yalnız bir neçə nüsxə çıxarılmışdır ki, buna görə də pudretteitdən hazırlanan məhsullar çox bahadır.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”