Azərbaycanın qədim diyarlarından biri olan Füzuli rayonu zəngin tarixi, mədəni və dini irsi ilə seçilir. Qarabağ bölgəsinin mühüm hissəsini təşkil edən bu ərazi əsrlər boyu Azərbaycanın ictimai-siyasi, iqtisadi və mənəvi həyatında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Füzuli torpağında qədim yaşayış məskənləri, memarlıq abidələri, türbələr, məscidlər və karvansaralar mövcuddur. Rayonda yerləşən Məscidi-Cümə, Mirəli türbəsi, Əhmədalılar və Babı türbələri, Kərbəlayı Rzayev evi, həmçinin Araz çayı boyunca yerləşən qədim yaşayış yerləri bu diyarın tarixi-dini abidələrlə zəngin olduğunu təsdiqləyir.
1993-cü il avqustun 23-də Ermənistan tərəfindən Füzuli rayonu işğal olundu. İşğal nəticəsində rayonun 51 kəndi, Füzuli şəhəri və bir çox qəsəbələri tamamilə viran edildi. Minlərlə dinc sakin doğma yurdlarından didərgin salındı, tarixi abidələr, məscidlər, qəbiristanlıqlar və mədəniyyət ocaqları məhv edildi.
Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində Füzuli şəhəri illərlə “xarabalığa çevrilmiş şəhər” kimi qaldı. İşğal dövründə rayonun ərazisi minalarla və partlamamış sursatlarla çirkləndirildi.
2020-ci il sentyabrın 27-də başlayan Vətən müharibəsi Azərbaycan xalqının tarixi ədaləti bərpa etmək iradəsini nümayiş etdirdi. Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu 44 gün ərzində misilsiz qəhrəmanlıq göstərərək işğal altındakı torpaqları azad etdi.
Füzuli uğrunda döyüşlər müharibənin ən mühüm və çətin mərhələlərindən biri idi. Azərbaycan Ordusu 2020-ci il 17 oktyabr tarixində Füzuli şəhərini işğaldan azad etdi. Bu tarixi qələbə həm strateji, həm də mənəvi baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Füzulinin azad edilməsi Zəngilan, Qubadlı və Şuşa istiqamətində növbəti əməliyyatların uğurla aparılmasına şərait yaratdı.
Füzuli əməliyyatı zamanı Azərbaycan əsgəri minalanmış və təbii baryerlərlə dolu əraziləri yararaq irəlilədi. Hər bir addımda qəhrəmanlıq, sədaqət və vətənpərvərlik nümayiş etdirildi. Müzəffər Ordumuzun igidləri canları bahasına bu şəhəri azad etməklə xalqımıza qürur və başucalığı bəxş etdilər.
Azadlıqdan sonra aparılan təmizləmə əməliyyatları göstərdi ki, Füzuli azad olunmuş rayonlar arasında minaların sayına görə ən çox çirklənmiş ərazidir. Bu fakt işğalın miqyasını və erməni vandalizminin dərəcəsini bir daha nümayiş etdirir.
Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə ərazidə minatəmizləmə işləri geniş şəkildə aparılır, insanların təhlükəsiz qayıdışı üçün zəruri şərait yaradılır.
Qeyd edək ki, Füzuli azad olunduqdan dərhal sonra Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə şəhərin və rayonun bərpası istiqamətində genişmiqyaslı yenidənqurma işlərinə başlanıldı. “Böyük Qayıdış Proqramı” çərçivəsində Füzuli şəhəri müasir urbanist konsepsiya əsasında yenidən qurulur.
Artıq Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı, Füzuli-Şuşa avtomobil yolu, Zəfər yolu, Füzuli elektrik yarımstansiyası, su, qaz və enerji infrastrukturu, yaşayış məhəllələri, məktəblər və sosial obyektlər qısa zamanda istifadəyə verilib.
Azərbaycanın azad olunmuş ərazilərinin bərpası işində qardaş ölkələrin dəstəyi xüsusi qeyd olunmalıdır. Özbəkistan Respublikası tərəfindən Füzuli şəhərində inşa edilən “Şərq üslubunda Uşaq Bağçası” və digər sosial layihələr xalqlarımız arasındakı qardaşlıq bağlarının təzahürüdür.
Xüsusi qeyd edək ki, Qardaş Türkiyə Respublikası azad edilmiş ərazilərin bərpası prosesində mühüm rol oynayır. Türkiyənin dövlət qurumları və şirkətləri tərəfindən Füzuli və digər bölgələrdə həyata keçirilən infrastruktur layihələri, humanitar və texniki dəstək proqramları iki ölkə arasında qardaşlıq münasibətlərinin bariz nümunəsidir. Türkiyənin mənəvi dəstəyi və siyasi həmrəyliyi azad Qarabağın inkişaf yolunda xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Eyni zamanda, Qazaxıstan Respublikası da Füzuli rayonunda “Qazaxıstan-Azərbaycan Dostluq Məktəbi” layihəsini həyata keçirərək həm maddi, həm də mənəvi dəstəyini nümayiş etdirdi.
Vurğulayaq ki, Türkmənistan Xalq Məsləhətinin Sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Qarabağa səfəri zamanı Füzuli şəhərində Türkmənistan tərəfindən məscid tikintisini təklif etdi. Bu təşəbbüs Türk dünyasının ortaq dəyərlərinə, İslam mədəniyyətinə və azad olunmuş torpaqlarımızın mənəvi dirçəlişinə verilən yüksək önəmin göstəricisidir.
Türkmənistanın bu nəcib təşəbbüsünün davamı olaraq, 2025-ci il 7 oktyabr tarixində Qəbələdə təşkil edilmiş Türk Dövlətləri Təşkilatının 12-ci Zirvə Görüşündə Füzuli şəhərində inşa ediləcək məscidin onlayn təməlqoyma mərasimi keçirildi. Bu mərasim Türk dünyasının birliyini, dostluq və mənəvi həmrəyliyini daha da gücləndirən tarixi hadisə kimi dəyərləndirilir.
Ümumiyyətlə, Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin Füzuli şəhərinə bir neçə dəfə etdiyi səfərlər bu torpaqlara dövlət səviyyəsində verilən diqqətin bariz göstəricisidir. Dövlət başçısının iştirakı ilə müxtəlif obyektlərin açılışları, yeni layihələrin təməlqoyma mərasimləri Füzulinin sürətli dirçəlişinin rəmzinə çevrilib.
Nəticə etibarı ilə bu gün Füzuli şəhəri dağıntılardan doğan həyatın, yenidən qurulan torpağın və xalqın sarsılmaz iradəsinin simvoludur. Füzuli şəhəri günü təkcə bir rayonun azadlığını deyil, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün, ədalətin və milli birliyin təntənəsini ifadə edir.
Siyavuş Novruzov,
Milli Məclisin Regional məsələlər komitəsinin sədri
