Cənubi Qafqaz bölgəni davamlı sülhə aparacaq tarixi hadisələrə şahidlik edir. Uzun illərdən sonra Azərbaycan öz ərazisindən Ermənistana yük qatarı yola salıb. Hələlik Gürcüstan üzərindən.
Noyabrın 5-də Rusiya taxılı ilə yüklü 15 vaqon Ağstafada, Böyük Kəsik dəmiryol stansiyasında rəsmiləşdirilərək Gürcüstana, oradan isə Ermənistanın Dalarik stansiyasına yola düşüb. Ermənistana gedən 15 vaqon Qazaxıstan taxılı isə Azərbaycanın Biləcəri dəmiryol stansiyasına qəbul edilib. Onun da eyni marşrutla ünvana çatdırılması nəzərdə tutulur.
Məlumdur ki, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiyi ötən əsrin 90-cı illərindən bəri iki ölkə arasında münasibətlər tam kəsilmiş, sərhədlər bağlanmışdı. Qarşılıqlı əlaqələr yalnız münaqişənin nizamlanması üçün beynəlxalq vasitəçilərin iştirakı ilə aparılan danışıqlarla məhdudlaşırdı. Lakin danışıqlar nəticə vermədiyi üçün 2020-ci ildə Azərbaycan öz torpaqlarını silah gücü ilə azad etməyə məcbur oldu və bununla da davamlı sülhün bərqərar olması üçün zəmin yaratdı. Bölgədə yaranmış yeni reallıqlar, burada cərəyan edən proseslərin də məcrasını dəyişdi.
Bu gün Azərbaycan 8 noyabr Zəfərinin 5 illiyini qeyd etməyə hazırlaşır və nə qədər paradoksal səslənsə də, belə bir ərəfədə məğlub ölkənin, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycan Prezidentinə təşəkkür edir. Bu isə onu göstərir ki, Azərbaycan müharibədə qalib gəlməklə yalnız öz torpaqlarını işğaldan azad etməyib, həm də elə Ermənistanın öz gələcəyini xilas edib və bütün bölgəyə sülhü qazandırıb.
Məsələ ondadır ki, bölgədə sülhə və əməkdaşlığa yönəlmiş bütün digər addımlar kimi, Ermənistana yüklərin göndərilməsinə şəraitin yaradılması da Azərbaycanın təşəbbüsüdür. Oktyabrın 21-də Qazaxıstana dövlət səfəri zamanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, işğal səbəbindən Ermənistana yük tranziti ilə bağlı tətbiq edilən məhdudiyyətlərin aradan qaldırıldığını bəyan edib.
Ermənistan Baş nazirinin İlham Əliyevə təşəkkürü də məhz bununla bağlı idi. "Prezident İlham Əliyev elan edib ki, Azərbaycan öz ərazisindən Ermənistana malların tranzitinə qoyulan məhdudiyyətləri aradan qaldırır. Bu, çox mühüm bəyanatdır və mən bu addımına görə Azərbaycan Prezidentinə minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm. Mən həm də buna görə Qazaxıstan Prezidentinə və Gürcüstanın Baş nazirinə minnətdarlığımı ifadə edirəm", - deyə Paşinyan oktyabrın 22-də Tbilisidə keçirilən Beynəlxalq İpək Yolu Forumunda çıxışı zamanı bildirib. "Bu qərar əvvəlcədən bu miqyasda müzakirə olunmamışdı. Biz sadəcə bilirdik ki, müəyyən razılıq var, bir qatar gələcək. Qənaət bu idi ki, söhbət yalnız bir qatarın gəlişindən gedir, amma Azərbaycanın Prezidentinin səsləndirdiyi bəyanat bizim üçün gözlənilməz oldu", - Baş nazir deyib.
Azərbaycan liderinin bu addımı Ermənistanda elə rezonans doğurub ki, Nikol Paşinyan faktiki hər çıxışında bu məsələyə toxunur. O, bu günlərdə Azərbaycan Prezidentinə yenidən minnətdarlığını bildirib. İrəvanda "Orbeli: sülh və çoxtərəfli əməkdaşlıq quruculuğu" adlı illik beynəlxalq forumda çıxış edərkən Paşinyan qeyd edib ki, baş verənlər, 8 avqust Vaşinqton razılaşmalarının praktik həyata keçirilməsi nümunəsidir. Onun sözlərinə görə, bu razılaşmalar təkcə ikitərəfli münasibətlər üçün deyil, həm də Avrasiya İqtisadi İttifaqı ölkələri üçün yeni perspektivlər açır: "Çoxları iddia edir ki, bu proseslər Aİİ-nin maraqlarına ziddir. Lakin fakt odur ki, bu razılaşmalardan əvvəl Avrasiya İttifaqının iki ölkəsi arasında mümkün olmayan şey Vaşinqton sazişlərindən sonra mümkün oldu. Bu, onların verdiyi üstünlüklərin əyani nümunəsidir".
Baş nazir əlavə edib ki, Azərbaycanın bu addımı balansın dəyişməsi üçün çox mühüm imkanların mövcud olduğunu göstərir.
Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Gevork Papoyan da parlamentdə 2026-cı il dövlət büdcəsinin layihəsinin müzakirəsi zamanı bildirib ki, bundan sonra Ermənistan buğdanı yalnız dəmir yolu nəqliyyatı ilə - həm Qazaxıstandan, həm də Rusiyadan idxal edəcək.
Yeni dəmir yolu istiqamətinin açılması Yuxarı Lars üzərindəki yükü azaltmağa, həm də ən bahalı olan Qara dənizin dəniz hissəsindən keçməklə yüklərin çatdırılma xərclərini azaltmağa imkan verəcək. Bu fikirlər isə Cənubi Qafqaz Dəmir Yollarının baş direktoru Aleksey Melnikova məxsusdur. O bildirib ki, Marşrut Ermənistana iri taxıl tədarükləri həyata keçirən şirkətlər üçün, həm də neft məhsullarının idxalı ilə məşğul olan şirkətlər də daxil olmaqla, digər tərəfdaşlar üçün mühüm olacaq. Melnikov əminliyini bildirib ki, bu marşrut aktiv istifadə olunacaq və ölkəyə əhəmiyyətli iqtisadi faydalar gətirəcək.
Bəs Bakının bu sülhməramlı addımının bölgə üçün gələcək əhəmiyyəti nədir? Bunu bir neçə aspektdə qeyd etmək olar.
Əvvəla, Azərbaycanın regionda sülh və inkişafa yönəlmiş ardıcıl siyasəti artıq bölgə hiss edilən nəticələr verməyə başlayıb. O cümlədən Ermənistan özünün işğal siyasəti səbəbindən otuz ildən artıq düşdüyü iqtisadi blokadadan çıxır.
İkincisi, yük tranzitinə dair məhdudiyyətlərin tam aradan qaldırılması İrəvan üçün yeni imkanlar açır. Ən əsası onun regional logistika və ticarət zəncirlərinə daxil olması üçün şərait yaradır. Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovun dediyi kimi, taxıl tədarükü məsələsi Ermənistan üçün ilkin faydadır: "Bundan əlavə, Orta dəhlizin ikinci xətti Ermənistanı tranzit ölkəsinə çevirə bilər". Onun sözlərinə görə, bu da bütün region ölkələrinin iqtisadiyyatına müsbət töhfə verə bilər. "Qısa müddətdə bu istiqamətdə müsbət inkişafları görürük", - deyə nazir vurğulayıb.
Üçüncüsü, Azərbaycanın bu addımı Vaşinqtonda əldə olunan razılaşmaların praktiki icra mərhələsinə keçməsindən xəbər verir.
Və, nəhayət, Azərbaycan bir daha dünyaya etibarlı tərəfdaş olduğunu göstərir ki, verdiyi sözü tutur, razılaşmalara əməl edir. Bu gün bölgədə həyata keçirilən sülh gündəliyinin müəllifi olan Prezident İlham Əliyevin də dediyi kimi, "Bizim sözümüz imzamız qədər dəyərlidir". Düzdür, indi tədarük Gürcüstan vasitəsilə həyata keçirilir, lakin gələcəkdə bu proses birbaşa Azərbaycan və Ermənistan arasında keçiriləcək.
Ermənistan üçün açılan növbəti tarixi şansa gəldikdə, onun Orta Dəhliz - Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna (TBNM) qoşulması perspektivləri yaranır. Xüsusilə, Kayan-Razdan dəmir yolu xətti vasitəsilə inteqrasiya variantı nəzərdən keçirilir. Bu halda, Çindən yüklər Xəzər dənizi ilə Azərbaycana, sonra Ermənistana, daha sonra isə Axurik vasitəsilə Türkiyəyə çatdırıla bilərdi. Beləliklə, Ermənistan təkcə bir neçə dövlət arasında deyil, həm də Avrasiyanın əsas nəqliyyat-logistika dəhlizləri arasında birləşdirici bəndlərdən birinə çevrilə bilər.
Son olaraq bir daha qeyd edək ki, Azərbaycanın Ermənistana yüklərin tranziti üzrə məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması regionda etimadı gücləndirən və sülh şəraitində davamlı birgəyaşayış üçün real şərait yaradan tarixi əhəmiyyətli hadisədir. Sadəcə, Ermənistan dərk etməlidir ki, onun üçün açılan iqtisadi və strateji perspektivlər birbaşa Bakının təşəbbüsü ilə bağlıdır və təqdim olunan imkanlardan istifadə etməlidir. O da öz tərəfindən sülh prosesi çərçivəsində müvafiq addımlar atmalıdır. Nəhayət, Bakının sülh jestləri onun üçün tarixi şans açır və onun da uzərinə düşən yalnız bu fürsətdən düzgün istifadə etməkdir. (Report)
