Ağdam
Ağdamda faciəli mənzərə açılmışdı. O, sanki,atom bombası ilə hücum edildiyi kimi göründüyündən ürəyleri yandırırdı.Şəhərdə bayrağın ucaldılması mümkün olan bir dənə də salamat inzibati bina olmadığına görə Azərbaycan bayrağı nisbətən toxunulmamış qalan 19-cu küçədə qaldırılmışdır,kifayət qədər pis və baxımsız vəziyyətdə idi və ermənilər tərəfindən sabit kimi istifadə olunurdu.Onu XVII əsrdə tikilmiş böyük minarəli Ağdam məscidi cəlb etmişdir.20 noyabr 2020-ci il tarixdə erməni işğalını yaşamış Ağdam tamamilə dağıdılmış, vaxtilə Azərbaycan şagirdi,tarixi abidələri ilə tanınan parlaq və gözəl bir şəhər olan Ağdam xəyal şəhərinə çevrilmişdir. 1993-cü ildə şəhərin itirilməsi müharibədə dönüş nöqtəsi oldu. Ermənilər tarixi abidələri,qəbiristanlıqları,muzeyləri, xəstəxanaları, kitabxanaları, məktəbləri, ofisləri və obyektləri dağıdıblar. Vandalizm nəticəsində çox zədələnmiş və tərk edilmiş şəhərdəki binalar və evlər dağıdılıb. Ağdam Günəşli odlarla işıqlandırılmış işıqlı ev deməkdir. Ermənistanın 27 il ərzində işğal etdiyi bu gözəl Azərbaycan şəhəri Ağdam tərk edilmiş və dağıdılmış binaları olan şəhərə çevrilmişdir və görülən işlər erməni vandalizminin canlı şahididir,bunu bütün dünya görməlidir.Belə nifrətlə binaları,insanları və sivilizasiyanı məhv etmək necədir.Burada kollektiv nifrət vardı.Xocalıda ermənilər 613 nəfəri, o cümlədən 106 qadını, 63 uşağı və 70 ahılını fərqsiz qətlə yetiriblər.Xocalı qətliamında tamamilə aydın görünür ki, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən silahsız mülki şəxslərin qətlə yetirilməsi və yaralanması "insanlığa qarşı cinayət" və "hərbi cinayət"olmuşdur.Şuşada 200 nəfər qətlə yetirilmiş, Laçında 264 nəfər, Xocavənddə 145 nəfər, Kəlbəcərdə 511 nəfər, 5 min 897 nəfər, Qubadlıda 283 nəfər, Cəbrayılda 362 nəfər, Füzulidə 1100-dən çox Azərbaycan xalq mahnısı qətlə yetirilmişdir. Ermənilərin Azərbaycanda törətdikləri vəhşilik, vandalizm, hərbi cinayətlər insanlığa qarşı cinayətdir.
Dağlıq Qarabağ hadisələri başlayandan Ağdam burada cərəyan edən hadisələrin mərkəzi oldu.Ermənistan Azərbaycanın yeni bir ərazisini – Dağlıq Qarabağı işğal etmək məqsədi ilə 1988-ci ilin fevralından başladığı müharibəyə ilk olaraq məhz Ağdam rayonu cəlb olunmuş, hadisələrin ilk günlərindən ən böyük ağırlıqlar Ağdam rayonunun,onun əhalisinin üzərinə düşmüşdür.1988-ci ilin son aylarında Ermənistandan öz ata-baba yurd yuvalarından, daha sonra Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən doğma isti ocaqlarından silah gücünə amansız vəhşiliklərlə qovulub didərgin salınan on minlərlə azərbaycanlı məhz Ağdam rayonuna pənah gətirdi. 1992-ci ildə Dağlıq Qarabağı bütünlüklə işğal edən Ermənistan Rusiya ordusuna arxalanaraq, bununla kifayətlənməyərək Dağlıq Qarabağın ətraf rayonlarına da hücum etdi.Xüsusən Ağdama olan hücumların ardı-arası kəsilmirdi.1993-cü ildə Ağdamın müdafiəsi Surət Hüseynovun Gəncədə qaldırdığı qiyam nəticəsində xeyli zəifləmişdi.Ona tabe olan qüvvələr cəbhədəki mövqeləri qoyaraq,Bakıya doğru hücuma keçmişdilər.Ermənilər bu fürsətdən çox bacarıqla istifadə etdilər.1993-cü ilin may ayının 11-dən etibarən qızışan bu hücum əməliyyatları həmin il iyul ayının 23-də Ağdamın süqutu ilə başa çatdı.Ağdama edilən son hücumda 6.000 nəfər erməni əsgəri iştirak edib.Onların arasında çoxlu sayda xaricdən gəlmiş ermənilər və muzdlu əsgərlər də olub.1994-cü il mayın 12-dək davam edən hərbi təcavüz nəticəsində ermənilər Ağdam rayonunun 846,7 km², yəni ümumi ərazisinin 77,4 %-ni işğal etməyə nail oldu.Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə 6.000-dən çox ağdamlı şəhid olub .16 nəfər ağdamlı Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb.21 nəfər “Azərbaycan bayrağı” ordeni, 7 nəfər “Vətən uğrunda”, 6 nəfər “İgidliyə görə”, 21 nəfər “Hərbi xidmətlərə” görə medalları ilə təltif olunub.Ağdam bu gün təkcə düşmən tapdağından çıxan,rahat ruhların şəhəri deyil,həm də sabaha böyük inamla yeni Ağdam quran insanların şəhəridir.
Ağdam şəhəri işğal dövründə ermənilər tərəfindən tamamilə dağıdılıb.30 il ərzində daşları bir-bir sökülüb,bütün binalar viran qoyulub,daşlar oğurlanıb və satılıb.Ermənilər məsciddə donuz və inək saxlayıblar.İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə yerləşən ümumilikdə 67 məsciddən 65-i tamamilə dağılıb.İşğal dövründə bütün binaların dağıdılmadığı yeganə yerlər Şuşa,Laçın və qismən Kəlbəcər olub.Bunun səbəbi odur ki,Ermənistan dövləti müxtəlif ölkələrdən olan erməniləri işğal edilmiş ərazilərdə yerləşdirmək üçün qanunsuz məskunlaşma siyasəti yürüdürdü.Bu,beynəlxalq hüququn və Cenevrə Konvensiyasının kobud şəkildə pozulması hesab olunur Ermənilər işğal dövründə 1 milyondan çox mina basdırıblar. Genişmiqyaslı bərpa proqramı ilə yanaşı, ən böyük çətinliklərdən biri minalardır.Müharibə başa çatandan bəri təxminən 250 azərbaycanlı minaların partlaması nəticəsində həlak olub və ya ağır yaralanıb. Bu rəqəm hər həftə artır. Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı olan bu terror siyasəti davam edir.İşğalçılıq siyasəti yürütməklə Ermənistanın əsas hədəfi de-fakto vəziyyəti yerində dəyişmək və bununla Azərbaycanla danışıqlar prosesini sonsuz etmək idi. Məhz buna görə danışıqlar heç bir nəticə olmadan 28 il davam etdi.BMT,ATƏT kimi aparıcı beynəlxalq təşkilatların və digərlərinin Ermənistan qoşunlarının Azərbaycan ərazilərindən dərhal və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edən qətnamə və qərarlar qəbul etməsinə, xüsusilə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 30 il ərzində kağız üzərində qalan 4 qətnaməsinə və Ermənistana sanksiyalar tətbiq etməklə bağlı bütün müraciətlərə baxmayaraq rəsmi İrəvan öz işğalçı siyasətindən əl çəkmədi.Beynəlxalq ictimaiyyət isə Azərbaycan xalqının humanitar fəlakətinə göz yummağa qərar verdi.Ən çox təəssüf doğuran odur ki,ATƏT-dən mandatı olan Minsk Qrupu adlandırılan struktur və onun həmsədrləri işğal olunmuş ərazilərə dəfələrlə səfərlər edib,bütün şəhər və kəndlərin qəddarcasına dağıdılmasının,ermənilərin torpaqlarımızda qanunsuz məskunlaşdırılmasının şahidi olublar,lakin Ermənistanı qınamayıblar.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərə gələn hər kəs Ermənistanın işğalı və təcavüzünün nəticələrini görür.İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatandan bəri minlərlə əcnəbi qonaq,jurnalist, siyasətçi,vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri azad olunmuş ərazilərə gələrək bunu öz gözləri ilə görüblər. Erməni barbarlığı və vandalizminin miqyası faktiki olaraq o qədər böyükdür ki, Azərbaycanın bu hissəsinə gələn bir çox insanlar özlərini mənəvi cəhətdən tamamilə tükənmiş hiss edirlər.Ərazilər işğaldan azad edildikdən sonra xarici ekspertlər,jurnalistlər buraya gəldilər və Ağdama bir neçə ad verdilər.Bu adlardan biri “urbisid qurbanı” idi, bu da tamamilə doğru idi.Digər ad “ruhlar şəhəri” idi, bu da tamamilə doğrudur. Biri də “Qafqazın Xirosiması” idi.
Ağdam bu gün təkcə düşmən tapdağından azadlığa çıxan,ruhların şəhəri deyil,həm də sabaha böyük inamla baxan,yeni Ağdam quran insanların şəhəridir.
Orxan İsmayılov,
T.C Eskşehir Osmangazi üniversitetinin tələbəsi,
Yeni Azərbaycan Partiyası Xətai rayon təşkilatının fəal üzvü
