Rusiya-Afrika əlaqələri bu qitə ölkələri üçün həm imkanlar, həm də problemlər yaradır. Lakin Moskvanın Afrikadakı fəaliyyətini bərpa etməsi Qərb dövlətləri arasında narahatlıq doğurub.
Afrika qitəsi ABŞ və Rusiya arasında rəqabətdə nəzərəçarpacaq dərəcədə kəskinləşmənin şahidi olur. Hər iki fövqəldövlət təbii ehtiyatlarla zəngin və məhsul və xidmətlər üçün potensial olaraq nəhəng bazar olan bu strateji regionda öz təsirlərini gücləndirməyə və maraqlarını genişləndirməyə çalışır. Bu, geosiyasi rəqabət üçün mühüm arenadır. Çünki həm Moskva, həm də Vaşinqton dünyada öz təsirlərini gücləndirməyə səy göstərirlər. Rusiya ilə ABŞ-ın Afrikadakı rəqabəti ikiqütblü mübarizə deyil və ona bir çox amillər qarşılıqlı təsir göstərir.
Ümumiyyətlə, Rusiya-ABŞ rəqabəti qitəyə kompleks təsir göstərir. Bu, bir tərəfdən, varlı ölkələrdən investisiyaların və yardımların çoxalmasına, digər tərəfdən, bəzi ölkələrdə gərginliyin və münaqişələrin artmasına da səbəb ola bilər.
Bəzi Afrika ölkələri təcrid olunmaqdan qorxur, digərləri isə bu rəqabətin qitədə soyuq müharibəyə səbəb olacağından ehtiyat edir. Dünya hazırda Afrika qitəsi də daxil olmaqla, müxtəlif regionlarda ABŞ-ın təsirinin azalmasının bəzi aspektlərinin göründüyü beynəlxalq dinamikada nəzərəçarpacaq dəyişikliklərin şahidi olur. Bəlkə də bu təzahürlərdən ən qabarıq olanı ABŞ-ın Afrikaya inkişaf yardımının azalması və Afrika məsələlərinə marağının olmamasıdır. Çünki son vaxtlar Birləşmiş Ştatlar Asiya və Sakit Okean kimi digər regionlardakı problemlərə daha çox diqqət yetirir. Bu, ABŞ-ın bəzi qüvvələrinin Afrikadan çıxarılmasına səbəb olub və onun qitədəki təhlükəsizlik problemlərini həll etmək qabiliyyəti ilə bağlı narahatlıqları artırıb.
Uzun illər Amerika Birləşmiş Ştatlarının maliyyə, hərbi və siyasi yardım vasitəsilə Afrikada dominant güc olduğu məlumdur. Bununla belə, ABŞ-ın Afrikadakı hərbi mövcudluğu 2020-ci ildən bəri diqqətəlayiq dəyişikliklərlə müşayiət olunur. Bu dəyişikliklər yerləşdirilən qüvvələrin sayının azalması və hətta bəzi ölkələrdən geri çəkilməsi ilə xarakterizə olunur. Vaşinqton 13 illik hərbi mövcudluqdan sonra bu il qüvvələrini Nigerdən çıxaracağını elan etdi. Geri çəkilmə Nigeriya hökuməti ilə fikir ayrılıqları və anti-Amerika əhval-ruhiyyəsinin yüksəlməsi ilə əlaqədardır. 2020-ci ildən ABŞ Somalidəki qüvvələrinin sayını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. 2022-ci ilin fevralında o, altı illik mövcudluqdan sonra xüsusi təyinatlı qüvvələrinin Burkina Fasodan çıxarılmasını elan etdi. Qoşunların geri çəkilməsi təhlükəsizlik vəziyyətinin pisləşməsi və silahlı qrupların təsirinin artması ilə əlaqədardır. 2022-ci ildə Vaşinqton 20 illik mövcudluğundan sonra qüvvələrini Malidən çıxardığını elan etmişdi.
Pentaqon Afrika hökumətlərinin tələblərinə cavab olaraq ABŞ qüvvələrini geri çəkməyə məcburdur. Bu tələblər Vaşinqtonla uzun illər əməkdaşlıq edən həmin ölkələrin Rusiya ilə yaxınlaşıb təhlükəsizlik əlaqələri qurmasının ardından baş verir.
Rusiyanın bölgəyə təsiri
Rusiyanın Afrikaya qayıdışı həm də ABŞ-ın qitədəki iştirakının azalması ilə üst-üstə düşdü. O cümlədən Tramp administrasiyasının 2018-ci ildə bir çox Afrika ölkələrində artan terror təhlükəsinə baxmayaraq, regionda ABŞ-ın antiterror səylərini azaltmaq qərarı Afrikanın Rusiyaya meyilini daha da artırdı. Moskva bu təhlükəsizlik boşluğunu doldurmağa tələsdi. 2019-cu ildə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Rusiyanın qitədə etibarlı strateji tərəfdaş kimi mövqeyini gücləndirmək və müxtəlif ölkələrlə hərbi müqavilələri təmin etmək üçün Qara dənizdəki Soçi kurortunda ilk Rusiya-Afrika sammitinə ev sahibliyi etdi. 2023-cü ilin iyulunda müharibəyə, sanksiyalara və Qərbin təzyiqlərinə baxmayaraq, 17 Afrika dövlət başçısı ikinci Rusiya-Afrika sammitində iştirak etdi və Rusiya ilə qitədə informasiya təhlükəsizliyi və terrorla mübarizə sahəsində əməkdaşlıq da daxil olmaqla bir sıra sazişlər imzaladı. Moskva bəzi Afrika ölkələri üçün yeni borc ləğvi prosesini də vəd edib.
Kreml iqtisadi və ticarət əlaqələri baxımından Afrikada kiçik oyunçu olaraq qalmasına baxmayaraq, qitə ilə güclü müdafiə və təhlükəsizlik əlaqələri, o cümlədən silah satışı, birgə hərbi təlim proqramları və Rusiyanın özəl hərbi şirkətlərinin fəaliyyətini saxlayır.
Rusiya Afrikanın əsas silah mənbəyidir və “Rand” Korporasiyasının hesabatına görə, 2018-2022-ci illər arasında Afrikanın əsas silah sistemləri idxalının 40%-ni təşkil edir. Bu, ABŞ (16%), Çin (9,8%) və Fransadan (7,6%) ümumi silah idxalından daha yüksək göstəricidir. Afrika ölkələrinin Rusiya silahlarına güvənməsinin bir sıra səbəbləri var: onlar Qərbdən daha ucuz verir, bir çox afrikalıların saxladığı sovet dövründən qalma ehtiyatlara uyğundur və ABŞ-dan fərqli olaraq, Kreml silah tədarük edərkən onlara demokratik prinsiplərə riayət etmək şərti qoymur.
Doğrudur, Rusiya-Afrika münasibətləri hələ də mürəkkəb və çoxşaxəlidir, Afrika ölkələrinin Moskva ilə münasibətlərində imkanlarla yanaşı, çətinliklər də var. Bununla belə, Rusiyanın Afrikaya qayıtması Qərb ölkələrində ciddi narahatlıq yaradır.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
