İnsanların özündən qaçması, çox vaxt daxili narahatlıq, qorxular və həll edilməmiş emosional problemlərlə əlaqədardır. Psixoloq Zarina Əliyeva İkisahil.TV-yə müsahibəsində bu mövzuya aydınlıq gətirdi.

- Zarina xanım, insanın özündən qaçmasını, uzaqlaşmaq istəməsini psixoloji baxımdan necə izah edərdiniz?

-Psixoloji baxımdan özündən qaçmağı bir neçə fərqli şəkildə izah etmək mümkündür. İnsanlar bəzən özlərindən qaçmaqla, içindəki ağrılı duyğulardan, qorxulardan və ya keçmiş travmalardan uzaq durmağa çalışırlar. Bu, müvəqqəti müdafiə mexanizmi olaraq funksionallaşır. İnsan bu cür davranışları, daxili dünyasında qarşılaşdığı təzyiq və narahatlıqlara qarşı mübarizə aparmaq  üçün istifadə edir. Məsələn, bir insan uşaqlıqda zorakılığa məruz qalmışsa və ya hər hansı bir travma yaşamışsa, o, bu xatirələrlə üzləşməkdə çətinlik çəkə bilər. Keçmişin bu qorxuları və acıları insanın gündəlik həyatında da baş verməyə başlayır. Bu halda insan o qorxularla üzləşməmək üçün müxtəlif yollarla özündən qaçmağa çalışır. Məsələn, depressiya, anksiyete və ya narahatlıq vəziyyətində olan insanlar özlərini çox vaxt düşüncələrdən və ya emosiyalardan uzaqlaşdırmaq üçün təkrarlanan davranışlardan istifadə edirlər. Bu cür duyğusal dözülməzlik, insanın öz həqiqətilə üzləşməkdən qaçmasına səbəb olur.

- Özünü ifadə etməyin ən yaxşı yolu nədir? Duyğuları necə ifadə etmək olar?

-İnsanların özlərini tapması və özlərini ifadə etməsi, psixoloji inkişafın mühüm mərhələlərindəndir. Bu, yalnız özünə qarşı dürüst olmaq deyil, həm də, daxili dünyanı anlamak, hissləri tanımaq və onları uyğun şəkildə ifadə etmək prosesidir. Özünü tapmaq və ifadə etmək həm daxili sakitlik, həm də xarici əlaqələrdə dərinləşmə üçün vacibdir. Psixoloji baxımdan bu prosesin bir neçə aspektini nəzərdən keçirək: Özünü tapmaq öz kimliyini anlamaqla başlayır. İnsanlar bəzən həyatın çətinlikləri və cəmiyyətin gözləntiləri ilə öz daxili kimliklərini unuda bilər. Bu səbəbdən özünü tanımaq, əvvəlcə insanın öz dəyərlərini, maraqlarını, güclü və zəif tərəflərini qiymətləndirməkdən keçir. Özünü tanımaq üçün insan özünə zaman ayırmalı, düşüncələrini və hisslərini təhlil etməli və nə istədiyini, nəyi hədəflədiyini müəyyənləşdirməlidir. Bu, introspeksiya (özünə baxma) və özünə sorğular verməklə mümkündür: Mən kiməm?, Nə istəyirəm?,  Məni nə xoşbəxt edir?

Bu sualları cavablandırmaq insanın özünün kim olduğunu və nəyi arzuladığını dərk etməsinə kömək edər. Özünü ifadə etmək üçün insanlar, əvvəlcə öz hisslərini və düşüncələrini tanımalı və qəbul etməlidirlər. Özünü tapmaq və ifadə etmək insanın öz daxili səsini eşitməsindən keçir. Çox vaxt insanlar başqalarının təsiri altında qərarlar qəbul edir və ya həyatlarını başqalarının gözləntilərinə uyğun yaşamağa çalışırlar. Bu, şəxsi məmnuniyyət və daxili rahatlıq gətirməyəcək bir yanaşmadır. Özünü ifadə etmək daxili səsin eşidilməsi və bu səsə uyğun hərəkət etmək deməkdir. İnsanlar özlərinə uyğun qərarlar verərək, həyatlarında və qərarlarında daha böyük mənalı bir yön əldə edə bilərlər. Bu, onların özlərini daha dərin və doğru şəkildə ifadə etmələrini təmin edər.

- Özünə inamı artırmaq üçün hansı psixoloji texnikalardan istifadə edə bilərik?

- Özünə inamı artırmanın ən təsirli yollarından biri düşüncə tərzini dəyişdirməkdir. İnsanlar tez-tez özlərinə qarşı mənfi və tənqidi fikirlər bəsləyirlər. Bu fikirlər onlara qeyri-kafilik hissi verir və özünə inamlarını zəiflədir. Pozitiv düşüncə texnikası mənfi düşüncələri tanımaq və bunları müsbət, təşviqedici fikirlər ilə əvəz etməkdir. Məsələn, “Bu işə çatmaq mənim üçün çox çətindir” fikri, “Bu işi bacarmaq üçün əlimdən gələni edəcəyəm” ilə dəyişdirilə bilər. Bu texnika, insanın özünə inamını artırmağa və daha müsbət bir perspektivə sahib olmağa kömək edir. Bir çox insanlar kiçik uğurlarını da nəzərə almır, çünki böyük məqsədlərə köklənir. Lakin kiçik uğurların qeyd edilməsi, özünə inamın artmasına böyük təsir göstərir. Hər uğur, insanın özünü qiymətləndirməsi və özünü təqdir etməsi üçün bir fürsətdir. Özünü müsbət şəkildə qiymətləndirmək, təkcə böyük nailiyyətlərdən deyil, gündəlik həyatın kiçik anlarından da yaranan müsbət hisslərdən asılıdır. Böyük və mürəkkəb hədəflər özünə inamı azalda bilər. Çünki insan bu hədəfə çatılmasının çətin olduğunu hiss edə bilər. Bunun qarşısını almaq üçün hədəfləri daha kiçik, ölçülə bilən və əldə edilə bilən alt hədəflərə bölmək vacibdir. Hər bir kiçik məqsədin yerinə yetirilməsi böyük məqsədə doğru irəliləyərkən özünə inamın artmasına səbəb olur. Unutmayaq ki, özünə inam bir növ daxili gücdür və hər bir insan özünü inandıraraq həyatını daha müsbət istiqamətə yönəldə bilər.

-  Zarina xanım, valideynlər uşaqlara sağlam həyat tərzini necə aşılamalıdırlar?

 - Valideynlərin uşaqlarının istəklərini necə həyata keçirməsi, bir çox amillərdən asılıdır və müxtəlif yanaşmalar tələb edir. Hər bir valideyn özünün təcrübəsinə, dəyərlərinə, uşağın yaşına və şəraitə uyğun şəkildə uşağının ehtiyaclarını qarşılamağa çalışır. Psixoloji baxımdan, bu prosesin bir neçə əsas istiqamətini nəzərdən keçirmək mümkündür: Uşaqların istəklərini həyata keçirmək üçün valideynlər öncə onları diqqətlə dinləməlidir. Uşağın istəyi sadəcə bir söz və ya əşya ola bilər, amma daha vacibi onun hisslərini və ehtiyaclarını başa düşməkdir. Məsələn, uşaqlar bəzən istədiklərini dərhal almaq istəyirlər, amma valideynlər onlara gözləmə və əmək sərf etmə dəyərlərini aşılamaq üçün səbirlə izah etməlidirlər. Təlim və tərbiyə uşaqlara həyatın müxtəlif aspektlərini başa düşməkdə kömək edir, onlara dəyərli təcrübələr qazandırır. Uşaqların istəklərinin həyata keçirilməsi məsələsində sərhədlər vacibdir. Hər bir uşağa müəyyən məhdudiyyətlər qoyulmalıdır ki, onlar öz istəklərini və qərarlarını düzgün şəkildə formalaşdıra bilsinlər. Məsələn, uşaq çoxlu şirniyyat yemək istəyirsə valideynlər ona balanslı bir pəhriz və sağlam həyat tərzi yaratmağı başa salmalıdır. Bu sərhədlər uşaqların həyatlarına nizam gətirir və onlara daha böyük məsuliyyət hissi qazandırır. Uşaqların istəklərini yerinə yetirmək, sadəcə onların xoşbəxtliyini təmin etmək deyil, həm də onları həyatın real dünyasına uyğun şəkildə hazırlamaqdır.

- Empatiya hissinin yüksəkliyi valideyn-uşaq münasibətinə necə təsir edir?

- Empatiya hissini inkişaf etdirərək övladımızın yerində özümüzü təsəvvür etmək, valideynlikdə çox önəmli və faydalı bir yanaşmadır. Empatiya başqalarının hisslərini anlamaq və onlarla əlaqə qurmaq qabiliyyətidir. Valideynlər övladlarının emosional vəziyyətlərini, ehtiyaclarını və duyğularını başa düşmək üçün empatiya hissini gücləndirməlidirlər.

Empatik yanaşma uşaqların öz hisslərini rahatlıqla ifadə etməsinə imkan verir. Bu, övladınıza güvən hissi qazandırır və onun hissləri ilə əlaqə qurmağa kömək edir. Məsələn, övladınız məyus olduqda, empatik yanaşma ilə valideynlər onları yalnız təsəlli verməklə kifayətlənmir, həm də uşağın hisslərini anladığını və bu hisslərlə baş etməsi üçün düzgün yollar göstərdiyini hiss etdirirlər. Bu yanaşma uşaqların duyğusal intellektini inkişaf etdirir və onlara daha sağlam sosial münasibətlər qurmağa kömək edir. Valideynlər övladlarının davranışlarını anlamalı və səbəblərini müəyyən etməlidirlər. Empatik yanaşma uşaqların özlərini rahat və hörmətli hiss etmələrinə kömək edir və onların psixoloji rifahını qorumağa yönəlik mühüm addımlardan biridir.

Şəmsiyyə Əliqızı,
Səbinə Kazımova, “İki sahil”