Türkiyənin Ondokuz May Universitetinin Sağlamlıq Elmləri Fakültəsinin Uşaq İnkişafı Departamentindən Yaşar Barut rəqəmsal cihazlara erkən məruz qalmanın uşaqların zehni, emosional və sosial inkişafına mənfi təsirləri ilə bağlı narahatlığını ifadə edib.

Barut verdiyi yazılı şərhdə, 0-6 yaşarası uşaqlar arasında ekran vaxtının artmasının kritik inkişaf riskləri yaratdığını vurğulayıb. O, xüsusilə beyin inkişafının ən sürətli olduğu dövrdə kiçik uşaqlara smartfonların təqdim edilməsinin mənfi təsirləri barədə xəbərdarlıq edib.

Beyin üçün risklər

"Uşaqları erkən yaşda smartfonlarla tanış etmək onların inkişafına mənfi təsir göstərə bilər, xüsusən də beyin inkişafının pik həddə olduğu zaman- doğuşdan 6 yaşa qədər", -mütəxəssis bildirib. O vurğulayıb ki, bu mərhələdə təcrübi öyrənmə, oyun və insanlarla qarşılıqlı əlaqə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Telefonlar və planşetlərdə passiv ekran vaxtı dili anlama, emosional tanıma və ifadə daxil olmaqla əsas inkişaf sahələrini gecikdirə bilər.

Barut rəqəmsal cihazlardan uzun müddət istifadənin diqqət çatışmazlığı, yuxu pozuqluğu və sosial bacarıqların zəifləməsi kimi problemlərlə əlaqəli olduğuna diqqət çəkib. Elmi araşdırmalar göstərib ki, uzun müddət ekranlara məruz qalan uşaqlarda diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozuqluğu əlamətləri daha çox müşahidə edilir. Yuxuya getməkdə çətinlik çəkirlər və sosial əlaqələrdə mübarizə aparırlar. Sürətli vizual məzmun diqqət müddətini qısalda bilər, ekranlardan yayılan mavi işıq isə yuxu hormonlarını boğaraq, uşaqların yuxuya getməsini çətinləşdirir.

Bundan əlavə, üz-üzə qarşılıqlı əlaqəni ekran vaxtı ilə əvəz etmək sosial inkişafa, xüsusən də empatiya və sosial siqnalları oxumaq qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir.

Telefonlardan istifadə təhlükəsi

Barut, həmçinin valideynlərə rəqəmsal cihazlardan sakitləşdirmə və ya mükafat və cəza aləti kimi istifadə etməmələri barədə xəbərdarlıq edib. "Uşaqları sakitləşdirmək üçün telefonlara etibar etmək onların emosional tənzimləmə bacarıqlarının inkişafına mane ola bilər", - o deyib. Çətin duyğuların öhdəsindən gəlməyi öyrənmək əvəzinə, uşaqlar hisslərini boğmaq üçün xarici vasitələrdən asılı ola bilərlər. Bu, sonrakı həyatda stress, narahatlıq və ya qəzəbi idarə etməkdə çətinliklərə səbəb ola bilər.

Ailələrin və pedaqoqların həlledici rolunu vurğulayan Barut, valideynlərin texnologiyadan istifadədə müsbət rol modeli olmasının lazım olduğunu qeyd edib. O tövsiyə edib ki, məktəbəqədər yaşda ekranda qalma vaxtı gündə bir saatdan çox olmamalıdır.

Valideyn təsirinin vacibliyinə əsaslanaraq, Barut sağlam rəqəmsal vərdişləri inkişaf etdirmək üçün praktiki tövsiyələr də təklif edir.

Tövsiyələr

Həddindən artıq ekran istifadəsi əvəzinə Barut kitab oxumaq, açıq havada oynamaq və yaradıcı layihələrlə məşğul olmaq kimi fəaliyyətləri təşviq edir. Rəqəmsal məzmunu birlikdə izləmək və daha sonra müzakirə etmək uşaqlara rəqəmsal dünyanı anlamağa və media savadını inkişaf etdirməyə kömək edir.

O, həmçinin sağlam istifadə vərdişlərini inkişaf etdirmək üçün gündəlik işlərdə, məsələn, yemək zamanı və ya yatmazdan əvvəl müntəzəm ekransız dövrlər planlaşdırmağı təklif edib.

Barut uşaqları şüurlu rəqəmsal media istifadəçiləri kimi yetişdirmək üçün media savadının məktəb kurikulumlarına inteqrasiyasını tövsiyə edir. Ailələr bələdçi xidmətləri almalı və passiv ekran vaxtı ərzində aktiv öyrənmə təşviq edilməlidir.

O, Skandinaviya ölkələrində “ekran detoks günləri” və Yaponiyada məhdud ekran siyasətləri kimi uğurlu beynəlxalq nümunələri uşaqlar və texnologiya arasında sağlam münasibətləri gücləndirmək üçün effektiv üsullar kimi göstərib.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”