21-ci əsrdə arxeologiya insan tarixində yeni səhifələr açaraq heyrətləndirməkdə davam edir.

Bu yazıda son 20 ildə edilən üç heyrətamiz kəşfə nəzər salaraq, onların tarix və arxeologiya üçün əhəmiyyətini izah edəcəyik:

Böyük Çin səddinin bir hissəsi şəhər imiş

Onilliklər ərzində Çinin Lös Yaylasının sakinləri dağılmış daş divarları Böyük Çin Səddinin bir hissəsi hesab edirdilər, lakin nefrit parçalarının tapılması suallar doğurub.

Çinli arxeoloqlar divarların geniş müdafiə strukturları, piramida və freskalar və jade artefaktları ilə bəzədilmiş ziyarətgah, eləcə də insan qurbanlarının dəlilləri olan divarlı şəhərin xarabalıqları olduğunu aşkar edərək bu sirri açdılar.

Arxeoloqlar şəhərin yaşını müəyyən ediblər - 4300 il. Bu, Böyük Çin Səddindən və erkən Çin sivilizasiyalarından xeyli qədimdir.

Şimao və digər tarixdən əvvəlki yerlərdə tapılan tapıntılar tarixçiləri Çin sivilizasiyasının mənşəyi barədə yenidən düşünməyə, onun coğrafiyası və erkən mədəniyyətlərə xarici təsirləri haqqında anlayışlarını genişləndirməyə məcbur edir.

Şimaonun quşbaxışı görünüşü

Şimao münaqişə ərazisində tikilib və düşmənlərdən qorunmaq üçün yaradılıb. Şəhərdə 20 pilləli piramida, mərkəzi platforma və kilometrlərlə divarlar və innovativ memarlıq işləri daxil olmaqla kompleks müdafiə sistemi var idi.

Divarlarda qüllələr var idi və divarların özlərinin qalınlığı 2,5 metr idi. Bu, 4300 il əvvəl inşa edilmiş bir şəhər üçün olduqca güclü bir quruluş idi. O dövrdə mühasirə texnologiyaları hələ belə bir qala üçün təhlükə yarada biləcək qədər inkişaf etməmişdi.

Bu fakt çoxlarını təəccübləndirir. Niyə belə bir marja ilə müdafiə qurmaq? Sanki silahı olmayan yarı vəhşi köçərilər deyil, mütəşəkkil orta əsr ordusu onlara hücum edəcək.

Şəhər kifayət qədər zəngin və iqtisadi cəhətdən inkişaf etmişdi. Şimaonun peyk şəhərləri var idi ki, oradan işçilər buraya gəlirdilər.

Şimaonun yalnız kiçik bir hissəsi qazılıb və arxeoloqlar daş üzərində oyma, insan büstləri və heykəllər də daxil olmaqla yeni tapıntılar kəşf etməyə davam edirlər.

Şimao şəhəri təxminən 500 il qurulub və sonra tərk edilib. Təbii şəkildə yox olub. İqlim dəyişdi, daha soyuq və quru oldu. Və insanlar kənd təsərrüfatı üçün daha əlverişli ərazilərə köçməyə başladılar.

Şimpanzelər tərəfindən hazırlanmış qədim alətlər (Fil Dişi Sahili)

Tədqiqatçılar Qərbi Afrikanın Fil Dişi Sahilində 4300 il əvvəl şimpanzelər tərəfindən qoz-fındıq sındırmaq üçün istifadə edilən qədim daş alətlər aşkar ediblər.

Bu, ən yaxın təkamül şimpanzelərin alətlərdən istifadə etdiyinin ən qədim sübutudur. Alimlər bu bacarığın şimpanzelərin və insanların ortaq əcdadından miras ola biləcəyini irəli sürürlər.Bəlkə də şimpanzelər sadəcə olaraq insanları təqlid edib vərdişlərini mənimsəyiblər.

Daş alətlər Nulo ərazisində, Fil Dişi Sahilində, yeganə məlum olan tarixdən əvvəlki şimpanze məkanında tapıldı.

Daşlar qoz-fındıq sındırmaq üçün alət kimi istifadə olunurdu. Onların üzərində yerli qoz-fındığa aid nişasta izləri aşkar edilib. Alətlərin yaşı yerin eyni təbəqələrindən olan kömürün radiokarbonla müəyyən edilməsi ilə aşkar edilmişdir.

Məntiqi sual budur ki, şimpanzelər alətlər düzəldə bilirlərsə, niyə insanlar kimi aktiv şəkildə inkişaf etmirlər?

Mumiya reseptləri

Misirin Sakkara şəhərində arxeoloqlar mumiyalama üçün müxtəlif inqrediyentlər aşkar ediblər. Onlar qədim Misirdə istifadə olunurdu. Maraqlıdır ki, onların bəziləri uzaq ölkələrdən gətirilib.

2016-cı ildə Unas piramidasının yaxınlığında elm adamları 26-cı sülalədən (e.ə. 664-525) yüz keramika qabı olan yeraltı mumiya emalatxanası aşkar etdilər. Gəmilərin bir çoxunda məzmun yazılmış olsa da, bəzi maddələr naməlum olaraq qalır. Bununla belə, gəmilərin üzərindəki qatranların kimyəvi analizi sayəsində alimlər onların tərkibini müəyyən edə biliblər.

Tədqiqatçılar Unas piramidasının yaxınlığında qədim Misir mumiyalama emalatxanasında tapılan mumiyalama inqrediyentlərini tədqiq ediblər. Onlar müəyyən ediblər ki, 31 bankada müxtəlif ölkələrdən inqrediyentlər, o cümlədən elemi ağacı qatranı, püstə və arı mumu olub.

Orada bədənin təmizlənməsi və mumiyalanması üçün müxtəlif otaqlar var idi. Tədqiqatçılar maddələrin kimyəvi tərkibini müəyyən edib və qeyd edirlər ki, onlardan bəziləri ölüləri saxlamaq üçün deyil, xoşagəlməz qoxuları boğmaq və dərini cavanlaşdırmaq üçün istifadə olunub.

Mumiyalar ekzotik inqrediyentlər üçün qlobal ticarət şəbəkələrinə etibar edirdilər ki, bu da onların biliklərinin və ticarətə təsirlərinin sübutudur.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”