44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanın çoxəsrlik dövlətçilik tarixinin ən şanlı səhifələrindən biri – milli Zəfər xronikasıdır. Bu qürurverici tarixin çox önəmli məqamları sırasında Zəngilanın işğaldan azad olunması olduqca mühüm yer tutur. 

Zəngilan Azərbaycanın cənub-qərbində, Qarabağ bölgəsində yerləşən strateji əhəmiyyətli rayonlardan biridir. 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş Zəngilan rayonu təxminən 27 il təcavüzkarların nəzarətində qaldı. Bu dövr ərzində rayonun tarixi abidələri, təbii sərvətləri və infrastrukturuna ciddi zərər vuruldu. Ancaq 2020-ci ilin payızında baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusu Zəngilanı da işğaldan azad etdi.

Azərbaycan Silahlı Qüvvələri strateji əməliyyatlarla Ermənistanın işğalı altındakı əraziləri mərhələli şəkildə azad edərkən Zəngilan xüsusi əhəmiyyət kəsb edən istiqamətlərdən biri oldu. 20 oktyabr 2020-ci il tarixində Prezident İlham Əliyev Zəngilan şəhərinin və rayonun bir neçə kəndinin işğaldan azad olunduğunu elan etdi. Bu, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasında önəmli addımlardan biri idi. Xüsusilə də, bu mühüm nailiyyət Azərbaycan xalqı üçün tarixi bir Qələbə və milli qürur mənbəyi oldu.

Zəngilanın coğrafi mövqeyi strateji baxımdan çox vacibdir. Bu rayon həm Ermənistan, həm də İranla sərhəd olduğu üçün regional nəqliyyat dəhlizlərinin açılması və Azərbaycanın iqtisadi inkişafı baxımından böyük önəm daşıyır. Xüsusilə, Zəngilanın azad edilməsi ilə Zəngəzur dəhlizi adlanan beynəlxalq nəqliyyat layihəsinin reallaşdırılması mümkün ola bilər. Bu dəhliz Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirəcək, eyni zamanda, regionda iqtisadi əlaqələri gücləndirəcək.

Zəngilanın azad edilməsindən sonra Azərbaycan həmin ərazilərdə genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işlərinə başladı. İnfrastruktur qurulmağa, yollar çəkilməyə, işğal zamanı dağıdılmış kənd və şəhərlər yenidən inşa edilməyə başlandı. Xüsusilə Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının inşası regionun gələcək inkişafı üçün əhəmiyyətli bir addım oldu. Eyni zamanda, rayon ərazisində əkinçilik və digər iqtisadi fəaliyyətlərin bərpası üçün layihələr həyata keçirilir. Gələcəkdə regionun həm iqtisadi, həm də strateji baxımdan daha böyük əhəmiyyət qazanacağı gözlənilir.

2022-ci ildə Zəngilanın Ağalı kəndinə ilk məcburi köçkünlərin geri qayıtması Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirdiyi bərpa və məskunlaşma proseslərinin əsas nəticələrindən biri idi. Kənd sakinləri üçün yeni inşa olunmuş müasir evlər, məktəblər, səhiyyə ocaqları və kənd təsərrüfatı müəssisələri istifadəyə verildi. Sakinlər təkcə yaşayış şəraitinin bərpası ilə deyil, həm də kənd təsərrüfatı və digər iqtisadi fəaliyyətlərə cəlb olunaraq quruculuq və inkişafa töhfə verirlər.

Ağalı kəndi Azərbaycanın Böyük Qayıdış Proqramı çərçivəsində işğaldan azad edilmiş ərazilərin yenidən məskunlaşdırılmasının simvolu kimi qəbul edilir. Kəndin yenidən qurulması və müasir texnologiyalarla təchiz olunması Azərbaycanın Qarabağ və ətraf rayonlarının bərpasında qabaqcıl yanaşmaların tətbiq olunduğunu göstərir.

Qubadlının işğaldan azad olunması İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin qazandığı mühüm qələbələrdən biridir. Qubadlı rayonu 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş və təxminən 27 il işğal altında qalmışdı. Azərbaycan Ordusu Füzuli, Cəbrayıl və Zəngilan rayonlarını azad etdikdən sonra Qubadlıya doğru irəliləyərək strateji üstünlük əldə etdi. 2020-ci il oktyabrın 25-də Prezident İlham Əliyev Qubadlı şəhərinin və bir neçə kəndin işğaldan azad edildiyini elan etdi. Bu, həm ordunun hərbi uğuru, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası baxımından mühüm bir hadisə idi.

Qubadlı rayonu Ermənistanla sərhəd bölgəsində yerləşdiyindən, onun azad edilməsi Azərbaycanın regionda strateji mövqeyini gücləndirdi. Rayonun azad olunması Laçın dəhlizinə yaxınlığı baxımından da mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi, çünki bu dəhliz Ermənistanın Qarabağdakı separatçı qüvvələrə yardım yollarından idi. Qubadlının azad edilməsi, həmçinin Azərbaycanın İranla sərhəd boyunca təhlükəsizliyinin təmin olunması və nəqliyyat dəhlizlərinin açılması baxımından da önəmli idi.

Qubadlı azad edildikdən sonra Azərbaycan həmin ərazilərdə genişmiqyaslı yenidənqurma və bərpa işlərinə başladı. İşğal dövründə dağıdılmış kəndlər, infrastruktur və sosial obyektlərin bərpası üzrə genişmiqyaslı işlər həyata keçirilir. Keçmiş məcburi köçkünlərin doğma torpaqlarına qayıtması üçün məskunlaşma planları həyata keçirilir.

Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində həyata keçirilən “ağıllı kənd” layihələri Qubadlıda da tətbiq olunur. Bu layihələr çərçivəsində müasir texnologiyalara əsaslanan kənd təsərrüfatı, ekoloji təmiz enerji mənbələri və rəqəmsal idarəetmə sistemləri istifadəyə verilir.

Qubadlı rayonu tarixən kənd təsərrüfatı üçün əlverişli bir bölgə olmuşdur. Yenidənqurma planlarının bir hissəsi olaraq, bölgədə kənd təsərrüfatının bərpası və inkişafı üçün infrastruktur yaradılır. Bu isə regionun iqtisadi inkişafına təkan verəcək.

Yenidənqurma işlərinin əsas mərhələlərindən biri də ərazilərin minalardan və partlamamış sursatlardan təmizlənməsi prosesidir. Qubadlıda geniş miqyasda aparılan minalardan təmizləmə əməliyyatları əhalinin təhlükəsiz şəkildə qayıdışı və bərpa işlərinin aparılması üçün mühüm şərtdir.

Qubadlının dağlıq və təbii gözəlliklərlə zəngin ərazisi ekoturizm potensialına malikdir. Bölgənin turizm imkanlarının inkişaf etdirilməsi, tarixi və təbii abidələrin bərpası və turizm infrastrukturu yaradılması da yenidənqurma planlarının bir hissəsidir. Qubadlının yenidənqurma prosesi həm iqtisadi, həm də sosial inkişaf üçün yeni imkanlar yaradır və qalib Azərbaycanın iqtisadi-siyasi gücünü, bütövlükdə milli qüdrətini bütün dünyaya nümayiş etdirir.

Heydər Əsədov,
​Milli Məclisin deputatı