EPF Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin ekoloji fəsadlarına dair rəqəmsal xəritəni saytında yerləşdirib
Ermənistanın uzun illər işğalçılıq siyasəti yürütməsi təkcə insanlar deyil, həm də regionun ekoloji balansı üçün böyük təhdid yaradıb. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda aparılan sistemli ekoloji vandalizm meşələrin qırılması, su hövzələrinin çirkləndirilməsi, nadir flora və fauna növlərinin məhv edilməsi ilə nəticələnib. İşğal dövründə Azərbaycan torpaqlarında ekoloji terror həyata keçirilib. Bu da təkcə regionun deyil, ümumilikdə Cənubi Qafqazın ekosisteminə ciddi ziyan vurub. Hazırda həmin ərazilərdə bərpa işləri aparılır. Lakin görünən odur ki, təbiətə dəyən zərərin tam aradan qaldırılması uzun illər tələb edəcək. 30 illik işğal dövründə nadir təbiət abidələri, qorunan ərazilər, endemik flora və fauna növləri sistemli şəkildə məhv edilib. Ən faciəvi məqamlardan biri isə Avropada yeganə çinar meşəsinin vəhşicəsinə qırılması, həmçinin 280 min hektardan çox meşə fondunun talanmasıdır. Azərbaycanın yaşı 2600 ilə çatan qədim ağacları kəsilərək Ermənistana daşınıb, hətta xarici bazarlarda yarımfabrikat kimi satılıb. Bu barbar siyasət biomüxtəlifliyə düzəlməz ziyan vurmaqla yanaşı, ekoloji bərpa prosesini də çətinləşdirir. Ermənistanın işğal dövründə həyata keçirdiyi ekoloji cinayətlər təkcə Azərbaycanın təbiətinə deyil, beynəlxalq ekoloji təhlükəsizliyə qarşı da açıq təhdiddir. Minlərlə hektar meşə və bağ sahələrinin yandırılması nəticəsində nadir heyvan növləri öz təbii yaşayış mühitlərindən məhrum olub, torpaqların deqradasiyası isə bölgədə ekoloji tarazlığı pozub. Ermənistanın bu vandal əməlləri beynəlxalq hüququn, o cümlədən BMT-nin ekoloji mühitin qorunması ilə bağlı konvensiyalarının kobud şəkildə pozulması deməkdir. Bu ekoloji terror aktlarının dünya ictimaiyyəti qarşısında ifşa olunması və ekoloji bərpa prosesinin sürətləndirilməsi Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycan torpaqları işğaldan azad edildikdən sonra qeyri-hökumət təşkilatları və ekofəallar Ermənistanın törətdiyi ekoloji cinayətləri ifşa etmək üçün beynəlxalq təşkilatlara çoxsaylı müraciətlər göndəriblər. Lakin təəssüf ki, bu müraciətlərin əksəriyyəti cavabsız qalıb, beynəlxalq ictimaiyyət Ermənistanın ekoloji terroruna yetərli reaksiya verməyib. Bu susqunluq düşməni daha da cəsarətləndirərək yeni ekoloji cinayətlər törətməyə sövq edib. Xüsusilə də Ermənistanın dağ-mədən sənayesində ekoloji norma və standartların kobud şəkildə pozulması narahatlıq doğurur. Ekoloji nəzarətin olmaması nəticəsində çaylar, torpaq örtüyü və atmosfer ciddi çirklənməyə məruz qalır, bu da yalnız Ermənistanın deyil, bütövlükdə regionun ekoloji balansına mənfi təsir göstərir. Ermənistanın bu məsuliyyətsiz siyasəti beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən ciddi nəzarətə götürülməli və hüquqi müstəvidə cavablandırılmalıdır.
Ermənistanda qanunsuz və ekoloji normalara zidd şəkildə aparılan dağ-mədən işləri artıq bölgəni ekoloji fəlakət astanasına gətirib. Mədən tullantılarının çaylara və torpağa axıdılması, havanın ağır metallar və kimyəvi maddələrlə çirklənməsi regionun biomüxtəlifliyinə və insanların sağlamlığına ciddi zərbə vurur. Problemin transsərhəd xarakter daşıması isə onu beynəlxalq səviyyədə həll olunmalı məsələ halına gətirir. Lakin Ermənistan rəhbərliyinin həm daxili etirazları, həm də beynəlxalq təşkilatların xəbərdarlıqlarını görməzdən gəlməsi vəziyyəti daha da təhlükəli edir. Bu ekoloji cinayətlərin qarşısını almaq üçün qlobal səviyyədə təsirli tədbirlər görülməli, Ermənistanın ekoloji məsuliyyətsizliyinə hüquqi qiymət verilməlidir. Çünki Ermənistanın ətraf mühitə vurduğu ziyan təkcə ekoloji problem deyil, həm də siyasi, iqtisadi və sosial nəticələrə malik qlobal məsələdir. Bu problemi həll etmək üçün beynəlxalq ekoloji təşkilatların daha aktiv mövqe tutması və Ermənistanın ekoloji pozuntularına qarşı konkret addımlar atılması vacibdir.
Bu ekoloji cinayətlərin beynəlxalq səviyyədə müzakirəyə çıxarılması və Ermənistanın məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün daha çox fakt və məlumat təqdim edilməlidir. Bu baxımdan “Environmental Protection First” (EPF) Koalisiyasının Cənubi Qafqazın və Xəzər dənizinin ekologiyasını zəhərləyən Ermənistanın dağ-mədən sənayesi müəssisələri barədə hazırladığı interaktiv rəqəmsal xəritə artıq Koalisiyanın saytında yerləşdirilib. Bu xəritə Azərbaycan, ingilis və erməni dillərində istifadəyə verilib. İnteraktiv rəqəmsal xəritə Ermənistan ərazisində yerləşən faydalı qazıntı yataqlarını, onların növlərini və əsas çirkləndirici müəssisələri əks etdirir. Burada, həmçinin bu müəssisələrin hansı kimyəvi maddələrlə hansı çayları və əraziləri çirkləndirdiyi barədə ətraflı məlumat təqdim olunur. Peşəkar kartoqrafik əsər olan xəritə müasir "WGS-84" koordinat sistemində tərtib edilib və istifadəçilər klikləmə üsulu ilə obyektlər barədə ətraflı bilgilər əldə edə bilərlər. Xəritənin əsasını topoqrafik və kosmik görüntülər təşkil edir, eləcə də müəssisələrin fəaliyyəti ilə bağlı məlumatlar kosmik təsvirlərin analizi əsasında toplanıb. Xəritədə xammal emalı müəssisələrinin və onları istismar edən şirkətlərin adları, müəssisələrin təyinatı, ətraf mühitə vurduğu zərərlər, foto və video materiallar yer alıb. Bu məlumatlar Ermənistanın dağ-mədən sənayesinin ekoloji təsirlərini daha geniş və obyektiv şəkildə qiymətləndirmək imkanı yaradır.
Qeyd edək ki, 2023-cü ilin yayında təsis edilən "Environmental Protection First" (EPF) Koalisiyası Ermənistanın dağ-mədən sənayesi müəssisələrinin ekoloji fəsadlarına qarşı mübarizə aparan Azərbaycan QHT-lərini bir araya gətirir. Koalisiya Ermənistan hakimiyyətindən dağ-mədən müəssisələrinin Azərbaycan ekoloqlarının və beynəlxalq təşkilatların üzünə açılmasını, bu müəssisələrdə ekoloji monitorinqlərin aparılmasını, eləcə də yerli və beynəlxalq ictimaiyyətdən gizlədilən Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi sənədlərinin açıqlanmasını tələb edir.
EPF Koalisiyasının təqdim etdiyi xəritə və ümumilikdə bu təşəbbüs təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Cənubi Qafqaz regionunun ekoloji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün vacib bir vasitədir. Koalisiyanın fəaliyyəti, eyni zamanda, Ermənistanın ekoloji terrorunun beynəlxalq hüquqi müstəvidə məsuliyyətə cəlb olunması üçün əsaslı dəlillərin toplanmasına və beynəlxalq ekoloji təşkilatlar tərəfindən konkret tədbirlərin görülməsinə zəmin yaradır. Azərbaycanın qeyri-hökumət təşkilatlarının və ekofəallarının bir araya gəlməsi, bu məsələni sistemli şəkildə gündəmdə saxlaması regionun ekoloji balansının qorunması baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.
Nigar Orucova, “İki sahil”
