Bəzən telefonda sosial şəbəkələrdə sürüşdürmə edərkən dəqiqələr saatlara çevrilə bilər və bu, bizi günün hara getdiyi və nəyi əldən verdiyimiz barədə düşünməyə vadar edir.

Bu gün telefonunuzda nə qədər tez-tez saata baxmısınız, mesaja cavab vermisiniz və ya xəbərləri izləmisiniz? Neçə dəqiqənin saatlara çevrildiyinin belə fərqinə varmadınız? Əgər əmin deyilsinizsə, tək deyilsiniz. Texnologiyadan istifadə və onun tərəfindən  istifadə olunmaq arasındakı fərq hər bir səs siqnalının, vibrasiyanın və sürüşdürmənin bizi özünə cəlb etmək məqsədi daşıdığı bir dünyada getdikcə “bulanıqlaşır”.

Sosial şəbəkələrdən və ekran vaxtından çox istifadə sadəcə keçib gedən bir narahatlıq deyil, ciddi bir həyat tərzi problemidir. Bu, düşüncələrimizə, yuxu tərzimizə, şəxsiyyətlərarası münasibətlərə və hətta özünə hörmətə təsir edir. Asılılıq həftə sonları da daxil olmaqla, bütün günlərin telefonda sürüşdürmə təlaşında keçdiyini qəfil fərq edənə qədər yavaş-yavaş gündəlik işlərimizə daxil olur.

Rəqəmsal dilemma

Ekran vaxtı artıq hər şey üçün istifadə edilir. Xəbərlər, iş, söhbətlər, əyləncə və hətta istirahət üçün çoxları hazırda ondan asılı haldadır. Həyatı asanlaşdırmağın bir yolu kimi yaradılan şey gündəlik istifadə etdiyimiz ayrılmaz bir “hissəmizə” çevrilib.

İndi orta hesabla insan hər gün 7 saatdan çox ekrana baxır. Bu, televizorları, kompüterləri, planşetləri və telefonları əhatə edir. Bir çox insan gündə iki-üç saatını təkcə sosial şəbəkədə keçirir. Mesajı yoxlamaq, şərhə cavab vermək və ya sürətli bir videoya baxmaq üçün telefonu əlimizə alırıq və sonra birdən bir saat keçmiş olur.

Texnologiya təbii olaraq qorxunc deyil. Ancaq bütün vaxtımızı aldıqda, bizi emosional və idrak cəhətdən tükənmiş hiss etdirə bilər.

Görünməyən yan təsirlər

Ekran vaxtının ən əhəmiyyətli nəticələrindən biri psixi sağlamlığımızdır. İnternetdə, xüsusən də yaxşı seçilmiş həyat tərzi və güzgü kimi fotoşəkillər paylaşılan saytlarda nə qədər çox vaxt keçirsək, öz həyatımızı başqaları ilə müqayisə etmək bir o qədər asan olur və özümüzü zəif hiss edirik. Zamanla bu kiçik təzyiq xoşbəxtliyimizi və özümüzə olan hörmətimizi aşağı salır.

Bundan əlavə, yuxu problemi yaradır. Gecə saatlarında telefonda sürüşdürmə edərək fərqli mövzularda videoçarxlar izləmək bədənimizin normal ritmini pozur və yuxu keyfiyyətini aşağı salır. İstirahət vaxtı gələndə bədənimizə siqnal verən hormon melatonin ekranlardan gələn mavi işıqla sıxılır. Bundan əlavə, telefonu kənara qoyduqdan sonra beynimiz oyaq qalır və həddindən artıq stimullaşdırılır ki, bu da yaxşı bir gecə yuxusunu çətinləşdirir.

Baş ağrıları, sərt boyun, pis duruş və quru gözlər kimi texnoloji yorğunluğun fiziki simptomları insanlar arasında durmadan artır. Bunlar ilk baxışda çox görünməsə də, zaman keçdikcə ümumi bir yorğunluğa səbəb olur.

Bəs bu, asılılıqdır?

Sosial media asılılığının rəsmi olaraq bir şərt kimi tanınmamasına baxmayaraq, bir çoxumuz simptomlar nümayiş etdiririk. Hər dəfə əlimizdəki işə fasilə verən kimi telefonlarımıza “cumuruq”. Sonsuz sürüşdürmə edərək videoçarxlar izləyirik və ya sosial şəbəkələrdə dolaşırıq. Batareya az olduqda və ya qadcetlərimizi evdə qoyduqda bir narahatlıq keçiririk.

Yenidən balanslaşdırma

Bəs biz nə edə bilərik? Tamamilə geri çəkilmə nə vacib, nə də realdır. Məqsəd cihazlarımızdan imtina etmək deyil, boşuna istifadəni azaltmaqdır.

Vaxtınızı və varlığınızı geri almağa başlamaq üçün bəzi asan edilə bilən tədbirlər vardır:

Ekransız ərazilər yaradın: Telefonunuzu vanna otağında, çarpayıda və ya yemək masasında istifadə etməkdən çəkinin. Həmin anları cihazsız keçirməyə çalışın.

Səhər və axşam rejiminizi dəyişdirin: Səhər ilk iş və ya gecə son hərəkət etmək istəyinə qarşı durun. Hətta beş dəqiqəlik sakitlik, gündəlik yazmaq və ya adi uzanmaq da fərq yarada bilər.

Lazımsız xəbərdarlıqları deaktiv edin: Hər bir siqnal sizə qadcetlərə yönəldə bilər. Nə qədər az diqqəti yayındırsa, bir o qədər zehni məkanınız geniş olacaq.

Ekran vaxtınızı yoxlayın: Həftəlik istifadə hesabatları indi əksər cihazlarda mövcuddur. Onları “günah” mənbəyi kimi deyil, məlumatlılığınızı artırmaq üçün bələdçi kimi istifadə edin.

Davranışı dəyişdirin: Yaxınlıqda bir kitab saxlayın. Bir fincan çay hazırlayın. Telefondan istifadə etmədən gəzintiyə çıxın. Analoq həzzlərin nə qədər çox olduğunu qiymətləndirmirik, ona görə də onlardan uzaqlaşıb özümüzü telefonda sürüşdürmə edərkən tapırıq.

Ekrandan kənarda yaşamaq

Ekranlar sayəsində əylənmək, məlumatlı olmağa davam edə bilərik. Ancaq onlar müasir həyatın bir hissəsi olsalar da, bütün vaxtımızı almamalıdırlar.

Dayanıb bir anlıq cihazlarımızdan necə istifadə etdiyimizi düşünəndə tez-tez gözlənilməz bir şey kəşf edirik: Əhəmiyyətli olanları qaçırmasaq da, əslində kiçik anları, emosiyadan daha çox həqiqi təbəssümü, podkast dinləməkdənsə mehdə gəzməyi, hər anı məşğul etməkdənsə, dostlar arasındakı rahat sakitliyi əldən veririk.

Buna görə də növbəti dəfə əliniz instinktiv olaraq telefonunuza uzananda dayanın. Nəfəs alın. Ətrafa baxın. Həyat sizi orada gözləyə bilər.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”