Əlbəttə əlverişli coğrafiyaya malik olmaq çox mühüm üstünlükdür. Lakin ondan düzgün istifadə etmək bacarığı olmasa, coğrafiya öz rolunu oynaya bilməz. Məsələn, dalan ölkəsinə çevrilmiş Ermənistan kimi. Regionda həyat keçirilən bütün layihələrdən kənardadır. Çünki, Prezident İlham Əliyevin dediyi ki, ölkə coğrafiyadan əlavə, “energetika, təhlükəsizlik və nəqliyyat əlaqələri sahələrində layihələr həyata keçirə bilmək üçün qonşularınız və qonşularınızın qonşuları ilə yaxşı münasibətlərə malik olmalıdır”. Azərbaycan çoxdan dünyanın bütün hissələri arasında ticarət və iqtisadi əlaqələri təmin edən mühüm və güclü nəqliyyat və logistika mərkəzinə çevrilib. Burada Şimalı Cənubla, Şərqi Qərblə birləşdirən irimiqyaslı layihələr həyata keçirilib və həyata keçirilir. Bir çox digər regionların maraq göstərdiyi marşrutlar Azərbaycandan keçir. Və bu reallıq Prezident İlham Əliyev tərəfindən ADA Universitetində keçirilən beynəlxalq forumdakı çıxışlarında aydın və əsaslandırılmış şəkildə təqdim edildi. Azərbaycan coğrafi, regional və qlobal siyasət, qlobal iqtisadiyyat baxımından mühüm rol oynayır. O, Qlobal Şimal ilə Qlobal Cənub arasında körpüyə çevrilib, həmçinin Avropa ilə Mərkəzi Asiyanın getdikcə daha vacib regionu arasında kommunikasiyanı təmin edir.
Qonşularla yaxşı münasibətlər qurmaq bacarığı hər kəsə nəsib olmur. Azərbaycan bunu necə edəcəyini bilir. Bu, Azərbaycanın layihələrinin uğurunu və tərəfdaş kimi əvəzolunmazlığını təmin edən amillərdən biridir. Regionda hansı layihələr başlansa da, ölkəmiz olmadan həyata keçirilə bilməz. Onun unikal tranzit rolunun tələb olunmadığı hallarda belə. Məsələn, Cənubi Qafqazdan Avropaya yaşıl enerji ixracı layihəsi. Bu, Azərbaycanın iştirakı olmadan başlayıb, lakin indi ölkəmiz onun əsas iştirakçısına çevrilib və öz imkanları sayəsində Orta Asiyanı tərəfdaşlığa cəlb edib. Mərkəzi Asiya regionu artıq avropalılar üçün o qədər də uzaq və əlçatmaz görünmür. Əksər hallarda ona görə ki, Avropa ilə Mərkəzi Asiya arasında hər kəsi lazımi tellərlə birləşdirəcək, hər şeyi həll edəcək və yoluna qoyacaq Azərbaycan var.
Prezident İlham Əliyev ADA Universitetində keçirilən "Yeni dünya düzəninə doğru" beynəlxalq forumda qeyd edib ki, bu regionla uzunmüddətli əməkdaşlığı planlaşdırarkən xəritəyə baxmaq kifayətdir ki, Azərbaycana göz yummaq olmaz. " Avropanın enerji təhlükəsizliyi problemləri bizə məlumdur. Hazırda onların təhlükəsiz şəraitdə olmasına baxmayaraq, orada sənayenin tələbatları bizə bəllidir. Hətta yaşıl enerjiyə olan tələbatı da bilirik. Yaşıl enerjiyə böyük sərmayələrin yatırılmasına baxmayaraq, Avropa İttifaqında yenə də elektrik enerjisi çatışmır və bu məqsədlə hazırda Azərbaycandan Qara dənizin dibi ilə Rumıniyaya çəkiləcək yaşıl enerji kabeli üzərində işləyirik. Yeri gəlmişkən, dörd qiqavat yalnız başlanğıcdır. Beləliklə, Avropa Komissiyasında əyləşənlər gözlərindən eynəyi çıxarsınlar və dünyaya realist nöqteyi-nəzərdən baxsınlar, Azərbaycan kimi ölkələri dəyərləndirsinlər və Qafqazı sevdikləri ilə sevmədiklərinə bölməyə cəhd etməsinlər, yaxşı tərəfdaş kimi davransınlar. Biz buna hazırıq”.
Bəzi ölkələrin və strukturların Azərbaycandan yan keçərək Mərkəzi Asiyaya daxil olmaq cəhdləri bu gün aktual mövzudur. Əgər biz maraqların Rusiya üzərindən tranzitindən danışsaydıq, bu, ən azı məntiqli olardı. Amma məsələ burasındadır ki, Rusiya Federasiyası Avropa İttifaqı tərəfindən Mərkəzi Asiyaya çıxış üçün bir keçid kimi qəbul edilmir. İran da nəzərə alınmır. Əfqanıstandan danışmağa belə dəyməz. Hamı başa düşür ki, marşrutun etibarlılığını, dayanıqlığını və təhlükəsizliyini təmin edən halqa Azərbaycandır. Üstəlik, dövlət başçısının da dediyi kimi, Azərbaycansız edə bilməyəcəyinizi başa düşmək üçün xəritəyə baxmaq kifayətdir. Sınamağa belə dəyməz. Beləliklə, Azərbaycan prezidentinin sözlərini coğrafiyadan zəif məlumatı olan Avropa İttifaqına bəzi üzvlərinə mesaj kimi də qiymətləndirmək olar. Otuz il əvvəl olduğu kimi, bu gün də Ermənistana xüsusi tranzit rolu verməyə cəhdlər edilir. Vaxtilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin Ermənistan ərazisindən keçməsinə də cəhdlər edildi, sonra Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu işğalçı ölkədən yan keçdiyi üçün Qərbin maliyyə boykotuna məruz qaldı. İndi Mərkəzi Asiya ilə əməkdaşlıq planlarını bölüşən Avropa Komissiyasının rəhbəri faktiki olaraq Ermənistanı əsas tranzit əlaqəsi kimi təqdim edir.
Mesaj çox aydın idi. Avropa Komissiyasının mövqeyi fonunda dövlət başçısının Ermənistanın işğalçı siyasəti nəticəsində nələri itirdiyinə dair fikirləri çox əhəmiyyətlidir. Azərbaycanın enerji resursları və nəqliyyat marşrutları üçün mühüm tranzit ölkəyə çevrilmək imkanından özünü məhrum edib. Prezident vurğulayıb ki, Azərbaycandan bütün tranzit, o cümlədən neft, qaz və yüklər Gürcüstandan keçir. "Ermənistan bu prosesin bir hissəsi ola bilərdi. Onların günahı budur ki, gələcək inkişafı səhv hesablayıblar və iqtisadi gələcəklərini, real müstəqilliklərini "böyük Ermənistan" xülyası naminə qurban veriblər". Siyasəti iqtisadi zərurətlə qarışdırmaq, etməli olduğunuz son şeydir. Bu manipulyasiyalar itkilərə və tərəfdaşlar arasında etibarlılığınız və dürüstlüyünüzə dair şübhələrə səbəb ola bilər. Avropa İttifaqı açıq şəkildə regional tranzitin diqqətini Gürcüstandan Ermənistana keçirməyə çalışır. O, məncə, Azərbaycanı bu düsturdan kənarlaşdırmaqdan məmnun olardı, lakin bu, qətiyyən mümkün deyil.
Ölkə rəhbərinin çıxışında ən mühüm konsepsiya suverenliyin vurğulanması oldu. Azərbaycan suverenliyə hörmət prinsipini dəstəkləyir və başqalarının suveren hüquqlarını dəstəkləməyə çalışır: “Biz artıq bu məsələni müzakirə etdik, istər Cənubi Qafqaz olsun, istərsə də Mərkəzi Asiya və ya Yaxın Şərq. Biz özümüzü rahat hiss edirik, özümüzü təmin edən iqtisadiyyatımız var. Sabit siyasi sistemimiz və vahid milli ideya ətrafında səfərbər olmuş cəmiyyətimiz mövcuddur. İkinci Qarabağ müharibəsindəki Qələbə bu birliyi daha da gücləndirib. Brüsseldə və Strasburqdakı bürokratlar sanki özlərinin başqa planetində yaşayırlar və hesab edirlər ki, hər kəs onlara daha yaxın olmaq istəyir. Həmin dövr çoxdan keçmişdə qalıb, ən azı Azərbaycan üçün. Bəli, biz tərəfdaşlığa və dostluğa açığıq. Ancaq o halda ki, bizim daxili işlərimizə müdaxilə edilmir və bizə yad olan dəyərlər bizə aşılanmır. Bu, bizim mövqeyimizdir”.
Digər mühüm konsepsiya Cənubi Qafqaz regionunun sülhsevər gələcək ideyası idi. Bu, məntiqi olaraq suverenlik anlayışı ilə bağlıdır: azərbaycanlılar öz torpaqları üzərində hüquqlarını gücləndirməklə, regionun bütün digər xalqları ilə birlikdə kollektiv iradələrinin təcəssümü kimi daha inteqrasiya olunmuş Cənubi Qafqazı qura bilərlər. Maraqlıdır ki, prezident bu vəzifəni ortamüddətli vəzifə kimi təsnif etdi və bununla bağlı bir daha təkrar etdi ki, Ermənistanla sülh müqaviləsinin olmaması hər şeyi dayandırır və Ermənistan Konstitusiyasından ekspansionist iddiaların çıxarılmasına vaxt itirməyə ehtiyac yoxdur. Tarixin dərsləri artıq aydındır: "Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini işğal etməsi Cənubi Qafqazın az-çox inteqrasiya olunmuş region kimi inkişafına imkan vermədi. Bizim bunu etmək üçün hər cür şansımız var idi". Daha sonra Prezident İlham Əliyev xəbərdarlıq etdi: Biz Ermənistanda kifayət qədər güclü revanşist qrupların olduğunu bilirik. Mən onları iki qrupa bölərdim: 30 illik işğala görə məsuliyyət daşıyan fəal revanşistlər və guya konstruktiv yanaşma sərgiləməyə cəhd göstərən, lakin, əslində, eyni revanş və intiqam hissi ilə yaşayan bugünkü hökumət olan passiv revanşistlər. Onların ölümcül silahları almasının səbəbi də budur. Onlar bəzi silahları pulsuz əldə edirlər. Bu, onların Azərbaycana qarşı yeni hərbi əməliyyatları planlaşdırmalarının səbəbidir. Bu səbəbdən onlar ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılmasına dair bizim legitim təklifimizi qəbul etmək istəmirlər”. Əlbəttə hamımız Minsk qrupunun Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olan məsələləri necə “ həll etdiyini” yaxşı xatırlayırıq. Əslində bu məsələni həll etmək yox, Azərbaycanın işğalı qəbul etməyə hesablanmış bir fəaliyyət idi. Artıq yeni reallıq yaranıb və dünya bunun qəbul edir. Lakin cənab İlham Əliyevin dediyi kimi: “Ermənistanın siyasi isteblişmenti Azərbaycan məsələsində parçalanmayıb. Onlar konsolidasiyalı mövqeyə malikdirlər. Bu, sadəcə, terminologiya, davranış və taktikadan asılı olan bir məsələdir. Beləliklə, biz buna hazır olmalıyıq, həm hərbi nöqteyi-nəzərdən, həm də siyasi nöqteyi-nəzərdən. Beləliklə, sülh sazişi imzalanana və Ermənistan da onların konstitusiyasında hələ də mövcud olan Azərbaycana qarşı bütün ərazi iddialarından imtina edənə və Azərbaycanla münasibətlərin normallaşması üçün səmimi davranış sərgiləyənə qədər onlar həmişə yeni hərbi qarşıdurma təhlükəsini törədəcəklər”. Lakin biz, eyni zamanda, ayıq-sayıq olmalıyıq. Biz 30 illik işğalı unutmamalıyıq. Biz təkcə diasporda, Fransa və Amerika Birləşmiş Ştatlarında yox, Ermənistan hökumətində və bütün siyasi dairələrdə hələ də dövriyyə edən “böyük Ermənistan” xəyallarını unutmamalıyıq. Qarabağın yenidən geri alınmasını xəyal etməyən bir erməni siyasətçisini demək olar ki, tapa bilməzsiniz. Bu, reallıqdır. Biz bu reallığı müxtəlif informasiya mənbələrindən bilirik və biz bununla yaşamalıyıq. Odur ki, ola bilsin, bunlar bizim müharibədən, postmüharibə vəziyyətindən çıxardığımız nəticələrdir və postmüharibə vəziyyətinin necə inkişaf edəcəyi əsasən Ermənistandan asılıdır”. Bununla belə, Cənubi Qafqazın inteqrasiyası ilə bağlı fikirlərini vurğulayan Prezident İlham Əliyev bildirdi ki, Ermənistan bu prosesdən kənarda deyil və əməkdaşlıq sülh müqaviləsi imzalanandan dərhal sonra başlaya bilər. Onun sözlərinə görə, ölkə rəhbərliyi artıq İrəvanla praktiki mənada əməkdaşlıq imkanları barədə düşünür, çünki iki ölkə arasında sağlam münasibətlər ehtiyatla qurulmalıdır. Biz yaşadığımız faciələri unutmuruq və unuda bilmərik. Lakin regionda sülh üçün müxtəlif sahələrdə necə həyata keçirilə bilər.
Yeni Cənubi Qafqazın qurulması kontekstində onun region xalqlarının özləri tərəfindən yaradılması xüsusi olaraq müzakirə edilir ki, bu da onu qlobal kataklizmlərdən asılı olmayaraq həyat qabiliyyətli edəcəkdir. Mübahisələrin həllində kənar oyunçuların vasitəçilik xidmətlərindən, Cənubi Qafqazda münaqişələrə xarici qüvvələrin cəlb edilməsindən imtina etmə prinsipi də buradan qaynaqlanır. Dövlət başçımızın sözləri ilə desək: “Cənubi Qafqazda imkanları nəzərdən keçirdikdə bizim əlaqələr qurmaq üçün vasitəçilərə ehtiyacımız yoxdur. Biz vasitəçilərdən təngə gəlmişik. 28 il ərzində vasitəçilərimiz var idi – həmin o qara məşhur Minsk qrupu. Onların yeganə məqsədi işğalı əbədiləşdirmək və Qarabağı Ermənistana verməkdən ibarət idi. Ona görə biz kiminsə vasitəçi olmaq istədiyini eşidəndə bir az narahat oluruq. Gəlin bunu özümüz edək, biz bu regionda yaşayırıq. Azərbaycan olaraq biz Avropa təsisatları ilə yaxşı əlaqələrə malik olmaq istəyirik, xüsusilə də Avropa Komissiyası ilə. Ancaq bizim maraqlarımızın qurban verilməsi hesabına yox. Onların davamlı olaraq bizim daxili işlərimizə qarışması, cəmiyyətimizin müxtəlif seqmentlərinin maliyyələşdirilməsi, gənclərimizin beyinlərinin yuyulması, regionumuzda yaşayan xalqların zəhərlənməsi – bütün bunlar bizə lazım deyil. Budur bizim görmək istədiyimiz Cənubi Qafqaz. Cənubi Qafqazın aparıcı dövlətləri olaraq Azərbaycan və Gürcüstan bu işdə məsuliyyəti öz üzərində götürərək əməkdaşlıq etməlidirlər. Əlbəttə, burada Ermənistan da var və o, ancaq Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə bağlı konstitusiyasına dəyişiklik edəcəyi təqdirdə bu prosesə qoşula bilər. Bu vaxt biz regionumuzda uzunmüddətli proqnozlaşdırıla bilən vəziyyətdən bəhs edə bilərik”.
Prezident İlham Əliyevin siyasətinin üçüncü mühüm konseptual çərçivəsi hətta daha uzaq ölkələrlə də bərabərhüquqlu əməkdaşlığa açıq ölkə qurmaq ideyasıdır. Prezident Əliyev bir sıra beynəlxalq təşkilatlarla - Qoşulmama Hərəkatından Türk Dövlətləri Təşkilatına (OTG) qədər çoxtərəfli əməkdaşlığa və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə BMT vasitəsilə əməkdaşlığa xüsusi diqqət yetirib. Xüsusilə, Azərbaycan Qoşulmama Hərəkatında güclü mövqeyə nail olub və onun sədrliyi ötən il başa çatmaqla yekdilliklə dörd ilədək uzadılıb – bu, təşkilatın tarixində ilk dəfə baş verib. Beynəlxalq iqlim əməkdaşlığı sahəsində də parlaq nəticələr əldə edilmişdir: bu yaxınlarda COP29 sammitini təşkil edən Azərbaycan hökumətinin liderlik rolu sayəsində beynəlxalq siyasi qarşıdurma kontekstində bunun mümkün olmayacağına dair bütün qaranlıq proqnozlara baxmayaraq, iqlim dəyişikliyi və onun nəticələri ilə mübarizə üzrə qlobal proqramların maliyyələşdirilməsi üç dəfə artaraq 300 milyard ABŞ dollarına çatdırılmışdır. Bundan əlavə, ölkə başçısı xatırlatdı ki, "COP zamanı daha bir mühüm nailiyyət karbon emissiyaları üçün kvotaların funksional bazarının yaradılması haqqında sazişin imzalanması olub. Bu məsələ ən azı on il həll olunmayıb. Azərbaycanda bu, bizim sədrliyimiz sayəsində, bizə olan etimad sayəsində razılaşdırılıb". Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində əməkdaşlıq da çox perspektivlidir. Üstəlik, dövlət başçısının sözlərindən də göründüyü kimi, Bakı müvafiq ölkələri bir araya gətirən təkcə mədəni irsi deyil, həm də birləşmiş ərazi birliyi çərçivəsində əməkdaşlığı asanlaşdıran mühüm maddi amilləri qeyd edir. Xüsusilə, bu, TDT üzvlərinin nəzarətində olan Avropadan Şərqi və Cənubi Asiyaya ən mühüm kontinental tranzit marşrutlarına, eləcə də onların ən mühüm təbii ehtiyatlarına aiddir.
Azərbaycanın siyasətinin əsası kimi suverenlik, regionçuluq və dünyaya açıqlıq imperativi öz ölkəsinin və regionunun taleyinə məsuliyyətli münasibətin nümunəsidir. Məhz bu siyasətlə Prezident Əliyev hökuməti nəinki ölkəsinin ərazi bütövlüyünü bərpa etdi, həm də regionun işlərinə kənar oyunçuların müdaxiləsini məhdudlaşdırmaqla regionu sülhə yaxınlaşdırdı. Prezident İlham Əliyevin fikirləri dünya siyasəti üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Və tanınmış nüfuzlu ekspertlər, siyasətçilər hesab edirlər ki, dünya liderləri onun fikirlərini, məsələlərə baxışlarını diqqətlə təhlil etməlidirlər.
Hicran Hüseynova,
Milli Məclisin Komitə sədri, professor
