İslandiya və Qrenlandiya arasındakı Danimarka boğazının səthinin altında dünyanın ən böyük şəlaləsi yerləşir. Bu şəlalə Niaqaradan on dəfə yüksəkdir və Amazondan daha çox su vurur, lakin onu görmək mümkün deyil.
Şəlalələrdən danışarkən ağlımıza gurultulu Niaqara, şırıltı ilə axan Anxel və ya qüdrətli İquasu gəlir. Lakin bu təbii nəhənglərin heç biri Arktika sularının altında gizlənmiş şəlalə ilə müqayisə oluna bilməz. O, görünməzdir, heç bir səs-küy yaratmır, heç bir sıçrantıya səbəb olmur və buna baxmayaraq, məhz əhəmiyyətli dərəcədə Yerin iqlimini formalaşdırır.
“İki sahil” xarici mətbuata istinadla xəbər verir ki, söhbət Danimarka boğazındakı sualtı şəlalədən - bir neçə onilliklər əvvəl okeanoloqlar tərəfindən ilk dəfə aşkar edilmiş geofiziki hadisədən gedir. Onun miqyası heyrətamizdir: hər an o, 3,2 milyon kubmetrdən çox su fışqırdır. Bu, saniyədə təxminən 123 milyon kub fut deməkdir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Niaqara şəlaləsi saniyədə “cəmi” təxminən 2,4 min kubmetr su daşıyır.
Çay uçurumdan düşən zaman yaranan yerüstü şəlalələrdən fərqli olaraq, sualtı şəlalələr suyun sıxlığındakı fərq səbəbi ilə hərəkət edir. Danimarka boğazında şimaldan gələn soyuq, duzlu su Atlantikanın daha isti, yüngül qatının altına sürüşür. Bu “axın” şərbətə bənzəyir, yalnız bütöv okean miqyasında yavaş-yavaş qazanın maili səthi ilə axır.
Təxminən 3500 metr dərinlikdə soyuq axın sualtı silsiləsi Atlantik okeanının dərinliklərinə qaçaraq düşdüyü bir növ “uçurum” ilə qarşılaşır. Bu vəziyyətdə su kütləsi sadəcə olaraq hərəkət etmir: o, nəhəng bir dövranı, sözdə Atlantik Meridional Dövranının (AMOC) bir hissəsini işə salır. Bu qlobal “istilik konveyeri” “Gulf Stream”in isti sularını şimala, soyuq suları isə cənuba aparır, hava, ekosistemlər və miqrasiyaya təsir göstərir.
Alimlərin fikrincə, Danimarka boğazındakı şəlalə planetin iqlim sisteminin əsas elementidir. Onun zəifləməsi və ya güclənməsi hava şəraitini dəyişə, qasırğaları gücləndirə, Avropanı sərinləşdirə, balıq ehtiyatlarını dəyişdirə bilər. Tədqiqatçılar artıq qlobal istiləşmənin təsirini qeydə alırlar: temperaturun artması və Arktika sularının duzluluğunun azalması şəlalənin adi “nəbzini” poza bilər.
Barselona Universitetinin okeanoloqu David Amblas izah edir: “Qütb bölgələri okean sisteminin ürəyidir, okean hövzələrinə sıx su vurur. Bu ritmdəki pozuntular bütün planetə təsir edəcək”.
Bu günə qədər bu fenomenin birbaşa video qeydi olmayıb. Bütün biliklər sensorlara, peyklərə, dərin dəniz planerlərinə və çöküntü nüvələrinə əsaslanır. Alimlər mozaikanın fraqmentlərini yığmağa çalışırlar və gələcəkdə şəlalənin mövsümi dəyişikliklərini izləmək üçün onun tam 3D xəritəsini yaratmağı ümid edirlər.
