Ağdam Azərbaycan tarixində həm faciəli, həm də qürurverici səhifədir. 1993-cü ilin iyulunda başlayan Ağdam uğrunda döyüşlər 42 gün davam etdi və 23 iyul tarixində rayonun 73 faizi işğal edildi. 1094 kvadrat kilometr ərazidən 882 kvadrat kilometri, rayon mərkəzi ilə birgə 90 kənd işğal altına düşdü. Bu nəticədə 128 min insan məcburi köçkün vəziyyətinə düşdü. İşğal zamanı 38 kolxoz, 12 sənaye obyekti, 74 məktəb, 271 mədəniyyət evi, dünya üzrə yeganə Çörək muzeyi, 67 idarə və 99 klub düşmən əlinə keçdi. Ağdam uğrunda gedən döyüşlərdə 6 mindən artıq insan şəhid oldu, minlərlə insan yaralandı, əhali doğma ev-eşiyindən qovularaq Azərbaycanın 59 rayonunda 875 yaşayış məntəqəsinə yayılmışdır.

29 iyul 1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası 853 saylı qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə işğalçı qüvvələrin Ağdam və digər işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərindən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olundu. ATƏT-in Minsk Qrupu da qoşunların çıxarılmasına çağırış etdi, lakin Ermənistan beynəlxalq qərarlara əməl etmədi. İşğalçı qüvvələr tərəfindən coğrafi adların dəyişdirilməsi, mülkiyyətin talan edilməsi, ərazilərin yandırılması kimi hərbi vəzifələr pozuldu, etnik təmizləmə və mədəniyyətə qarşı vandalizm Ağdamda özünü qabarıq şəkildə göstərdi.

30 ilə yaxın işğal dövründən sonra 2020-ci ilin noyabrında Azərbaycanın tarixində Zəfər Günü qızıl hərflərlə yazıldı. 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Müzəffər Azərbaycan Ordusu Füzuli, Hadrut, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Şuşa və strateji yüksəklikləri azad etdi. 10 noyabrda Azərbaycan, Rusiya prezidentləri və Ermənistan baş nazirinin imzaladığı üçtərəfli bəyanat işğalçının kapitulyasiyasını rəsmiləşdirdi. Bəyanata əsasən, 2020-ci il noyabrın 20-də Ağdam rayonu tam Azərbaycan nəzarətinə keçdi və insan tələfatının qarşısı alındı.

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə “Ağdamın azad olunmasına görə” medalı 2020-ci il noyabrın 26-da təsis edildi. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 5 790 hərbi qulluqçusu bu medalla təltif olundu. Daha sonra, 31 iyul 2023-cü il tarixli sərəncama əsasən, Ağdam üçün 20 noyabr şəhər günü kimi müəyyən edildi. 

Ağdam işğaldan azad olunandan sonra geniş bərpa-quruculuq işlərinə start verildi. “Ağdam şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş Plan” şəhərin Azərbaycanın dördüncü böyük şəhərinə çevrilməsini nəzərdə tutur və burada 100 min nəfər əhalinin yaşayacağı planlaşdırılır. Şəhərin beş məhəlləsi layihələndirilib, ikinci məhəllədə 66 binanın tikintisi başlandı. Kəndlərdə – Kəngərli, Xıdırlı, Sarıcalı – bərpa işləri aparılır və yüzlərlə ailə doğma torpaqlarına qayıdır.

İqtisadi inkişaf çərçivəsində Ağdam Sənaye Parkı yaradılıb. 190 hektar ərazini əhatə edən parkda 28 sahibkarlıq subyektinə rezidentlik, 4 sahibkara qeyri-rezidentlik statusu verilib, 9 müəssisə fəaliyyət göstərir, 5-dən çox müəssisənin tikintisi davam edir, 938 nəfər daimi işlə təmin olunub.

Bərdə–Ağdam dəmir yolu xətti üzrə inşa olunan Ağdam Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksi 2025-ci il mayın 10-da açılıb. 8 hektar ərazidə qapalı dəmir yolu platforması, avtobus perronları, velosiped dayanacaqları, park və elektromobillər üçün stansiyalar yaradılıb. Kompleks gündəlik 800–1000 sərnişinə dəmir yolu, 1300–1500 sərnişinə isə avtovağzal xidməti göstərəcək.

Mədəni irs də bərpa olunur. Ağdam Cümə məscidi, Şuşadakı Yuxarı və Aşağı Gövhər ağa məscidləri, Saatlı məscidi Heydər Əliyev Fondu tərəfindən əsaslı təmir olunur. 2025-ci il mayın 10-da açılan Ağdam Muğam Mərkəzi 474 yerlik zal, 615 tamaşaçı tutumlu açıq amfiteatr, 15 dərs otağı, sərgi salonları və digər məkanlarla Qarabağ muğam sənətinin bərpasında əsas rol oynayacaq.

Prezident İlham Əliyevin Ağdama səfərləri çərçivəsində şəhərdə görülən bərpa və tikinti işlərinə nəzarət edilir, təməllər qoyulur, yaşayış kompleksləri, yollar, xəstəxana və məktəblər inşa olunur. 2025-ci ilin oktyabr ayına qədər 825 ailə, 3 318 nəfər doğma torpaqlarına qayıdıb.

Ağdamın tarixi zənginliyi də bərpa olunur. “Ağdam” qədim türk dilində “kiçik qala” mənasını verir. XVIII əsrdə Qarabağ xanlığı dövründə Pənahəli xanın inşa etdiyi imarət bölgəsi tarixi simvola çevrilib, arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, ərazi Eneolit dövründən oturaq həyat və əkinçilik-maldarlıq mədəniyyətinə malik insanların məskəni olub.

Hazırda Ağdam yalnız fiziki infrastruktur baxımından bərpa olunmur, həm də milli həmrəylik, dövlət siyasətinin gücü və strateji inkişafın simvoluna çevrilir. Prezident İlham Əliyev vurğulayır: “Heç kimdə bu haqda şübhə olmasın: biz Ağdamı və bütün kəndləri bərpa edəcəyik.” Bu proses həm tarixi yaddaşı, həm iqtisadi və sosial həyatın canlanmasını, həm də gələcək nəsillər üçün sabit və firavan Azərbaycan təmin edir.

Pərvin Kərimzadə,
​YAP İdarə Heyətinin üzvü, millət vəkili