XXI əsr bəşəriyyət üçün texnoloji tərəqqi, iqtisadi inkişaf və qloballaşma dövrü olmaqla yanaşı, eyni zamanda ciddi ekoloji çağırışlar əsridir. Təbiətlə insan arasındakı tarazlığın pozulması, təbii resurslardan məsuliyyətsiz istifadə və iqlim dəyişiklikləri bu gün artıq yalnız alimlərin müzakirə etdiyi mövzular deyil, hər bir cəmiyyətin gündəlik həyatına birbaşa təsir göstərən qlobal problemlərdir. Bu problemlərin ən ağır nəticələri isə gələcək nəsillərin üzərinə düşəcək. Sənayeləşmənin sürətlənməsi, nəzarətsiz urbanizasiya, təbii resursların həddindən artıq istismarı və istehlak mədəniyyətinin ifrat formaları ekosistemlərin tarazlığını pozmuşdur. Atmosferə buraxılan istixana qazları qlobal iqlim dəyişikliklərini sürətləndirir, okeanlar plastik tullantılarla çirklənir, meşələr isə həm iqtisadi maraqların, həm də qeyri-qanuni fəaliyyətlərin nəticəsi olaraq sürətlə məhv edilir. Bu proseslərin hər biri zəncirvari təsir yaradaraq torpağın məhsuldarlığını azaldır, su ehtiyatlarını çirkləndirir və biomüxtəlifliyi geri dönməz şəkildə zəiflədir. Nəticədə gələcək nəsillər daha az təmiz hava, daha məhdud içməli su ehtiyatları və daha qeyri-sabit iqlim şəraitində yaşamaq məcburiyyətində qalacaqlar.

İqlim dəyişikliyi ekoloji problemlərin ən qlobal və təhlükəli forması kimi xüsusi diqqət kəsb edir. Temperaturun artması quraqlıqların, daşqınların, meşə yanğınlarının və ekstremal hava hadisələrinin sayını artırır. Bu hadisələr yalnız təbiətə deyil, həm də ərzaq təhlükəsizliyinə, səhiyyə sistemlərinə və sosial sabitliyə ciddi zərbə vurur. Nəticədə bu, gələcək nəsillər üçün miqrasiya dalğalarının artması, iqtisadi bərabərsizliklərin daha da dərinləşməsi və resurslar uğrunda münaqişələrin çoxalması deməkdir. İqlim böhranı artıq gələcək təhlükə deyil, bugünün reallığıdır və onun nəticələri illər keçdikcə daha ağır hiss olunacaq.

Ekoloji problemlərin sosial aspekti də xüsus əhəmiyyətlidir. Ətraf mühitin deqradasiyası ən çox həssas sosial qruplara təsir göstərir və bu təsir nəsildən-nəslə ötürülə bilər. Çirklənmiş ərazilərdə doğulan uşaqlar sağlamlıq problemləri ilə üzləşir, təhsil və inkişaf imkanları məhdudlaşır. Bu isə ekoloji ədalətsizliyin formalaşmasına gətirib çıxarır. Gələcək nəsillərin sağlam və təhlükəsiz mühitdə yaşamaq hüququnun qorunması yalnız ekoloji deyil, həm də sosial ədalət məsələsidir. Bu kontekstdə dövlətlərin, beynəlxalq təşkilatların və medianın rolu həlledicidir. Effektiv ekoloji siyasət, ciddi qanunvericilik və şəffaf nəzarət mexanizmləri olmadan mövcud problemlərin qarşısını almaq mümkün deyil. Ekoloji problemlərin həlli üçün yalnız texnoloji yeniliklər kifayət etmir: düşüncə tərzinin dəyişməsi də zəruridir. Dayanıqlı inkişaf anlayışı məhz bu nöqtədə ön plana çıxır. Gələcək nəsillərin ehtiyaclarını təhlükə altına qoymadan, bugünkü tələbatların ödənilməsi prinsipi həm iqtisadi, həm də sosial siyasətin əsas xəttinə çevrilməlidir. Enerji mənbələrinin bərpa olunan alternativlərlə əvəz edilməsi, tullantıların azaldılması, təkrar emal mədəniyyətinin formalaşdırılması və təbiətlə harmonik münasibətin qurulması uzunmüddətli strategiyanın ayrılmaz hissəsidir. Ekoloji problemlər bəşəriyyətin qarşısında dayanan sıradan bir texniki və ya lokal məsələ deyil, insan sivilizasiyasının davamlılığına birbaşa təsir göstərən qlobal və strateji bir çağırışdır. Bu problemlərə laqeyd yanaşmaq yalnız təbiətin məhv edilməsi ilə nəticələnmir, eyni zamanda, sosial sabitliyin pozulmasına, iqtisadi sistemlərin zəifləməsinə və insan həyatının keyfiyyətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Ətraf mühitdə baş verən hər bir mənfi dəyişiklik uzunmüddətli perspektivdə gələcək nəsillərin imkanlarını məhdudlaşdırır və onların sağlam, təhlükəsiz və ləyaqətli yaşayış hüququnu risk altına alır.

Bu gün qəbul edilən qərarlar, həyata keçirilən iqtisadi layihələr və seçilən inkişaf modelləri gələcək onilliklərin ekoloji mənzərəsini müəyyən edir. Qısamüddətli mənfəət naminə təbii resursların amansızcasına istismarı gələcək nəsillər üçün bərpası mümkün olmayan itkilər yaradır. İqlim dəyişikliyi, su qıtlığı, torpaqların deqradasiyası və biomüxtəlifliyin azalması kimi proseslər geri dönüşü çətin olan mərhələyə daxil olmaq üzrədir. Bu isə onu göstərir ki, ekoloji məsuliyyət artıq seçim deyil, zərurətdir və bu zərurət gecikdirildikcə problemlərin miqyası daha da böyüyür.

Gələcək nəsillər qarşısında əsas məsələ təkcə daha təmiz bir təbiət buraxmaq deyil, həm də yaşana bilən, ədalətli və dayanıqlı bir dünya formalaşdırmaqdır. Ekoloji böhranların sosial və iqtisadi nəticələri nəzərə alınmadan aparılan siyasət uzunmüddətli perspektivdə uğursuzluğa məhkumdur. Buna görə də ekoloji yanaşma təhsildən iqtisadiyyata, sənayedən şəhərsalma siyasətinə qədər bütün sahələrdə əsas prinsipə çevrilməlidir. Ekoloji düşüncə yalnız mütəxəssislərin deyil, cəmiyyətin hər bir üzvünün gündəlik davranışında əks olunmalıdır. Xüsusilə vurğulanmalıdır ki, gələcək nəsillər bugünkü qərarların qəbulunda iştirak etməsələr də, onların nəticələrini yaşamaq məcburiyyətində qalacaqlar. Bu fakt ekoloji problemlərə etik prizmadan yanaşmağı zəruri edir. Nəsillərarası ədalət anlayışı burada əsas yer tutur: indiki nəsil öz rifahını təmin edərkən gələcək nəsillərin hüquqlarını pozmamalıdır. Bu məsuliyyət dövlətlərin, beynəlxalq qurumların, biznes strukturlarının və medianın üzərinə düşür, lakin eyni zamanda hər bir fərdin şəxsi seçimləri ilə də birbaşa bağlıdır. Ekoloji problemlərin həlli yalnız böyük konfranslar və rəsmi sənədlərlə məhdudlaşa bilməz. Real dəyişiklik davamlı siyasi iradə, elmi əsaslı qərarlar, şəffaf idarəetmə və cəmiyyətin fəal iştirakı ilə mümkündür. Gələcək nəsillər üçün sağlam ətraf mühitin qorunması bu gün atılan addımların keyfiyyətindən asılıdır. Əgər bəşəriyyət bu məsuliyyəti dərindən dərk edib, birlikdə hərəkət etməyi bacararsa, ekoloji böhranlar yalnız qorxu və təhlükə olaraq qalmaz. Onlar, eyni zamanda, daha ədalətli, dayanıqlı və ümid dolu bir dünya qurmaq üçün bəşəriyyətə verilmiş tarixi fürsətə çevrilə bilər.

Səbinə Qorxmaz “İki sahil”