Ötən əsrin 90-cı ilinin ilk ayına, şənbə gününə təsadüf edən 20 Yanvar hadisəsi 1905-ci ildə çar Rusiyasında törətdilən “9 yanvar, qanlı bazar günü”nün təkrarı olmaqla imperiyanın “Parçala, hökm sür” siyasətinin çirkinliklərini göstərdi. Çar üsul-idarəsinin zülmündən əziyyət çəkən yüzlərlə insanı aldadaraq meydana toplayan keşiş Qaponun əmri ilə günahsız insanlar qətlə yetirildi. Sovetlər dönəmində tarix dərsliklərinə daxil edilən bu hadisələri lənətləyən o dövrdəki nəsil 20 Yanvarda imperiyanın vəhşiliklərinin canlı şahidi oldu. Sadəcə çar Nikolayı SSRİ-nin birinci və axırıncı prezidenti, ermənipərəst M.Qorbaçov, keşişi isə milli mənəvi dəyərlərdən uzaq olan Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Ə.Vəzirov, sovetlərin güc strukturlarının rəsmiləri D. Yazov, B.Bakatin, B.Barennikov... kimi qana susayan qatillər əvəzlədilər.
...Yanvarın 19-da erməni silahlılarının Sədərəyə (Naxçıvan MR) silahlı hücumları zamanı azyaşlı Maliklə Elvin qardaşlarının adları şəhidlik salnaməmizə ilk yazılanlardan oldu. Amma insanlar bilmirdilər ki, əsrlərdən bəri sadiq qaldığı mənfur siyasətini yeritməklə günahsız insanların qanını tökən imperiyanın susadığı qan-qada bununla bitməyəcək. Yanvarın 20-nə keçən gecə ermənilərin çoxluq təşkil etdiyi imperiya qoşunları Bakını güllələdilər. 29 il bundan əvvəl, 20 yanvar 1990-cı ildə Bakı gözünü qanla açdı. Xalqların milli oyanış istəyini boğmaq üçün Alma-Atada, Vilnüsdə, Tbilisidə günahsız insanlara aman vermədən qətlə yetirən imperiyanın növbəti ünvanı Bakı oldu. Qaniçən ermənilərdən, peşəkar döyüşçülərdən təşkil olunmuş “xilaskar qızıl ordu”nun zirehli hərbi maşınları, tankları sovetlərin buxovundan, əsarətindən qurtarmaq üçün haqq səsini ucaldan dinc əhalinin üstünə yeridildi. Heç bir xəbərdarlıq edilmədən insanlara qarşı vəhşiliklər törədən “qırmızı ulduzlu paqonlular” Bakıda qanlı qırğınlar törətdilər. İnsanların azadlıq, istiqlaliyyət, müstəqillik səslərini güllələrin dili ilə susdurmağa çalışdılar. Amma unutdular ki, zalımın zülmü olsa da, haqqın da bükülməz qolu, dönməz üzü vardır. Canlı sipər çəkməklə tankların qarşısını kəsən, düşmənə meydan oxuyan oğullarımız ölümləri ilə imperiyanın gücsüzlüyünü göstərdilər. Moskvada yaşayan, o qanlı hadisələrə münasibətini “Belə qərar qəbul etmiş adamların hərəkətini siyasi qəbahət sayıram. Bəli, kobud siyasi səhv buraxılmışdır. Onlar sadəcə olaraq respublikadakı əsl vəziyyəti qiymətləndirə bilməmiş, Azərbaycan xalqının psixologiyasını anlamamış, əhalinin müxtəlif təbəqələri ilə əlaqələri zəiflətmişlər. Onlar görünür işlərin belə ağır faciəyə çevriləcəyini əvvəlcədən düşünməmişlər. Bütün bunlar qabaqcadan nəzərə alınmalı və vaxtında vacib, zəruri tədbirlər qəbul edilməli idi. Ordu yeridilmiş, günahsız adamlar həlak olmuşlar” sözləri ilə bildirən ulu öndər Heydər Əliyev günahkarların cəzalarına çatması üçün cinayətə cəlb olunmalarını tələb etmişdir. Hadisələr zamanı Bakıda 82 nəfər amansızcasına qətlə yetirilmiş, 20 nəfər ölümcül yaralanmışdır. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra da Bakı şəhərində daha 21 nəfər öldürülmüş, paytaxtdan kənar rayonlarda - Neftçala və Lənkəranda daha 8 nəfər qətlə yetirilmişdir.
Beləliklə, sovet ordusu qoşunlarının hərbi əməliyyatları nəticəsində Bakıda və rayonlarda 132 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunmuşdur. Hərbi qulluqçular tərəfindən 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, yandırıcı güllələrin törətdiyi yanğın nəticəsində dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilmişdir. Həlak olanların arasında qadınlar, uşaqlar və qocalar, həmçinin təcili yardım işçiləri və milis nəfərləri olmuşdur. Bütün dünya isə bu qətliama göz yumdu.
... O hadisələrdə erməni-sovet birləşmələrindən ibarət ordunun qarşısına əliyalın çıxan, canlı sipər olan qəhrəmanlardan birinin xatirəsini yad edirik: Azər Nəsib oğlu Ələkbərov. Azərbaycan xalqının milli oyanış tarixi kimi salnaməmizə yazılan 20 Yanvar hadisələrində həyatının 21-ci baharını yaşayan Azər Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutunun III kurs tələbəsi idi. Arzusu rejissor olmaq, filmlər çəkmək idi.
Müsahibimiz Azərin anası Sürəyya xan ımdır.
...“O illəri necə xatırlayırsınız?” sualını övlad itirən anaya ünvanlamaq bəlkə də ədalətsizlik olardı. Çünki qaysaqlanmayan, daim sızıldayan övlad itkisi valideynin qəlbinə əbədi yazılan və nəzərlərindən bir an da olsun çəkilməyən daimi yaddaşdır. Bu baxımdan Azər sorağı ilə bu gün də qulağı səksəkədə olan Sürəyya xanımla söhbətə ana ürəyini qırmamaq üçün bütün şəhidlərin Azərbaycan xalqının övladı olduğu təsəllisi ilə körpü saldıq.
O illəri təzədən yaşayırmış kimi fikrini toplamağa çalışdı. Hiss olunurdu ki, Azər haqqında sözünə hardan, necə başlayacağına özü də çətinlik çəkir. Çünki övlad hansı yaşda olursa olsun onun hər dəqiqəsi ana üçün əziz, unudulmazdır. Nə qədər çətin olsa da, yaddaşını çözələyən Sürəyya xanım gözlərini divardan asılmış Azərin şəklindən ayırdı. Azər sanki gözləri yaşlı, ürəyi qubarlı anasına güc, qüvvət verdi:
- Nə deyim... Bütün şəhid məzarlıqlarında yatanların hamısı mənim üçün Azərdir. Amma hər bağın öz meyvəsi, hər meyvənin öz dadı var. Allah ölənlərə rəhmət eləsin, qalanlara uzun ömür versin.
Bir az fasilədən sonra söhbətinə davam edən Sürəyya xanım o günlərin dəhşətini sanki yenidən yaşayırmış kimi narahat idi:
- İki övladım var idi. Biri Azər, o biri qızım Gülsəda. Yanvarın 19-u idi. Azərin oxuduğu institutun bir qrup say-seçmə tələbəsi Almaniyada keçiriləcək festivala hazırlaşırdı. Bütün günü gərgin çalışdığı üçün yorulmuşdu deyə, ertədən yatmışdı. Mən də qonşu qadınla söhbət edirdim. Həyat yoldaşım, jurnalist Nəsib tay-tuşları ilə görüşmək üçün evdən çıxmışdı. Yəni, tam sakitlik idi. Birdən göy üzü işıqlandı, atəş səsləri eşidildi. Qonşu qadın dedi ki, yəqin uşaqlardır, fişəng atırlar. Sonra gördük ki, bayırdan səslər gəlir. Baxdıq ki, adamlar “Bizi öldürürlər” deyə-deyə qaçırlar. Səsə oyanan Azər də bayıra baxdı, atasını soruşdu. Dedim ki, hələ gəlməyib. Tələsik geyinib evdən çıxdı. Qarşısını kəsdim. Dedim ki, ay bala, bu qarğaşada hara gedirsən? Pilləkənləri yenə- yenə dedi ki, atam gəlməyib, insanlar da kömək gözləyir. Görüm nə olub. Elə o gedən oldu. Daha Azəri görmədim.
Yenidən susaraq söhbətinə ara verən Sürəyya xanım sanki Azərin gəlişini gözləyirmiş kimi baxışlarını qapıya zillədi.
- Atası gələn kimi birgə Azəri axtarmaq üçün o vaxtlar hamının “Salyan kazarması” kimi tanıdığı səmtə yollandıq. Amma addım atmaq mümkün deyildi. Hər tərəfdən güllə yağırdı. Evə qayıtdıq. İki gün Azərdən soraq verən olmadı. Xəstəxanaları ələk-fələk etdik. Yolda-izdə rast gəldiyimiz ölüləri nəzərdən keçirdik. Bir hərbçi qonşumuz var idi. Dedi ki, bir maşın meyidi yığıb aradan çıxarmaq istəyirlər. Bilmirəm, necə oldusa həmin şəhidləri 1saylı Şəhər Kliniki Xəstəxanasına ( Semaşkoya) gətirdilər. Orada başından güllə yarası alan Azəri qan içində tapdıq. O gün rast gəldiyim bir hadisəni unuda bilmirəm. Əlindəki kəsilmiş qolu bərk-bərk qucaqlayan, ağlayan bir kişi bizə təsəlli verdi: “Sevinin ki, övladınızın heç olmasa ölüsünü tapdınız. Mən oğlumun əlimdəki qolunu saatından tanıdım.” Başqaları kimi Azəri də Şəhidlər xiyabanında dəfn etdik. Sonradan eşitdik ki, bu hadisədən sarsılan ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqına göndərdiyi başsağlığı teleqramını belə xalqa çatdırmayıblar.
Fikirləşdim ki, qısa həyat yolunu bir neçə vərəqə sığışdırmaq olar. Amma bu qısa yolun illərlə davam edən, ana qəlbinə övlad dağı çəkdirən düşmənin vəhşiliyini unutmaq olmaz. Arxada qalan həsrətli, nisgilli illər Sürəyya xanımın çöhrəsində dərin izlər buraxmaqla ürəyi övlad yaralı ananın sağlamlığına da “əl gəzdirib.”
- Əvvəllər tez-tez məzarını ziyarət edərdim. Amma indi “sirdaşım, həmsöhbətim” divardan asılmış şəkli ilə mənə həyan olan, sakit baxışları ilə təsəlli verən Azərimdir.
Arada şəklin tarixi barədə də məlumat verdi:
- Bir gün bir rəssam bizə zəng etdi. Dedi ki, sizin məndə əmanətiniz var. Təəccübləndik. Azərin şəklini bizə təqdim edəndə bildirdi ki, Azər və torpaq, Vətən yolunda canlarını qurban vermiş şəhidlərimiz bütün Azərbaycan xalqının hörmətlə yad etdiyi övladlardır. Sağ olsun, dövlətimiz. Prezident İlham Əliyevin, Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın daimi qayğısını hiss edirik. Bütün şəhid ailələri kimi bizə də diqqət göstərilir. Azər Ələkbərovun adının Respublika İncəsənət Gimnaziyasına verildiyi gün övladım sanki yenidən dünyaya gəldi. Çox sevdiyi incəsənət sahəsində çalışmaq ona nəsib olmasa da, adını daşıyan məktəbdə Azərin yüzlərlə davamçısı yetişir.
... Azər kimi Vətən mücahidləri az yaşasalar da, xalqımızın müstəqillik tarixində əbədiyyət rəmzinə çevrildilər. Torpaqlarımızı işğaldan azad etməyə hazır olan, Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin əmrini gözləyən Azərbaycan əsgərinin qəlbində azərlərin, mübarizlərin qələbəyə inam ruhu yaşayır. Qələbə günü gələcək. Həmin gün bütün şəhidlərin ruhu rahatlıq tapacaq.
Xuraman İsmayılqızı, “İki sahil”
