Qlobal Cənubun ayrılmaz parçası olan Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyəti, qlobal layihələrin həllində genişlənən rolu ölkəmizin yaşıl enerji gündəliyinə marağı artırır
Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP29) keçirilməsi, respublikamızı «yaşıl artım»” ölkəsinə çevirməyi qarşısına məqsəd qoyan Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2024-cü ilin respublikamızda «Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili» elan olunması Azərbaycanın enerji diplomatiyasına növbəti baxış kimi tarixə yazıldı. Bərpaolunan və yaşıl enerji əsasında istehsal edilən elektrikin ixracının artması istiqamətində müəyyənləşdirilən şaxələndirmə siyasətinin uğurlu nəticələri beynəlxalq səviyyədə dəstəkləndi. Azərbaycan COP29-a ev sahibliyi etməklə, geniş aiditoriyada öz sözünü deməklə kifayətlənmədi, real işbirliyi naminə müəyənləşdirilən hədəfləri beynəxalq ictimaiyyətə çatdırdı. Son illərdə enerji siyasəti, bərpaolunan, eyni zamanda, ənənəvi enerji mənbələrinin səmərəliliyinin artırılması istiqamətində nəzərdə tutulan hədəflərə çatan ölkəmizdə Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun, Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaşıl enerji zonası elan edilməsi, Günəş və külək elektrik stansiyalarının təməlinin qoyulması, hidroenerji potensialının reallaşdırılması, böyük həcmli beynəlxalq investisiya müqavilələrinin imzalanması regional enerji təhlükəsizliyinə töhfə adlandırıldı. Son illərdə Qaradağda 230 MVt-lıq Günəş Elektrik Stansiyasının istifadəyə verilməsi, Neftçalada və Biləsuvarda Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin «Masdar”» şirkəti ilə birgə daha iki iri Günəş parkının təməlinin qoyulması, Cəbrayılda bp şirkəti tərəfindən 240 MVt-lıq «Şəfəq”» Günəş Elektrik Stansiyasının inşasının davam etdirilməsi enerji resurslarının artırmasına yönələn layihələr olmaqla ekoloji tarazlığın, təbiətin qornumasına önəmli töhfələrdir. Xızı-Abşeron zonasında inşa olunan 240 MVt gücündə külək elektrik stansiyası ölkədə bərpaolunan enerji istehsalının diversifikasiyası və külək potensialının qiymətləndirilməsi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Qeyd olunduğu kimi, Mingəçevir gölündə tətbiq edilən üzən Günəş elektrik stansiyası layihəsi isə həm ekoloji tarazlığın qorunması, həm də su səthlərinin alternativ enerji istehsalı üçün səmərəli istifadəsi baxımından mühüm pilot təşəbbüsdür. Artıq Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrində 30-a yaxın hidroelektrik stansiya istismara verilib və bu istiqamətdə işlər davam etdirilir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında elektrik enerjisi istehsalının 50 faizə yaxını alternativ və bərpaolunan enerji mənbələri hesabına təmin olunur. Ölkəmizin enerji diplomatiyasının qarşıdakı illər üçün hədəfi 2030-cu ilə qədər ölkənin bərpaolunan enerji istehsal gücünü 8 GVt-a çatdırmaqdır. Regional enerji mərkəzinə çevrilən Azərbaycan «Qara dəniz yaşıl kabeli»” kimi tanınan layihə vasitəsilə Gürcüstan və Qara dəniz üzərindən Rumıniyaya və Macarıstana yaşıl enerji ixrac etməyi hədəfləyir.
Bu ilin iyun ayının əvvəlində Bakı Enerji Həftəsi çərçivəsində keçirilən 30-cu Yubiley Beynəlxalq Xəzər Neft və Qaz Sərgisi «Caspian Oil and Gas”», 13-cü Xəzər Beynəlxalq Energetika və Yaşıl Enerji Sərgisi, «Caspian Power»” və 30-cu Yubiley «Baku Energy Forum”u» ölkəmizin enerji siyasətinin daha bir təqdimatı oldu. Bakı Enerji Həftəsi çərçivəsində təşkil olunan müxtəlif istiqamətli panellərdə Avrasiyanın enerji xəritəsini yeniləyən , Avropanın ondan artıq ölkəsinin enerji təhlükəsizliyinin təminatında xüsusi rolu olan Azərbaycanın təşəbbüsləri qiymətləndirildi. Ölkəmizin geosiyasi əhəmiyyəti, enerji layihələrinin qarşılıqlı əməkdaşlıqda artan rolu qeyd edildi. Bu günlərdə daha bir əlamətdar hadisə ilə diqqəti cəlb edən Azərbaycan enerji siyasəti yeniləndi.
2025-ci il iyunun 24-də Mingəçevirdə rəsmi açılışı keçirilən «8 Noyabr”» Elektrik Stansiyasının istifadəyə verilməsi ölkəmizin şaxələnən enerji diplomatiyasının növbəti uğuru oldu. Ümumi gücü 1880 MVt olan, Azərbaycanın müstəqillik dövründə inşa edilən ən iri istehsal gücünə, strateji əhəmiyyətə malik bu stansiya təkcə ölkənin daxili enerji tələbatının ödənilməsi baxımından deyil, həm də ixrac potensialının artım faizi ilə də fərqlənir.
İtaliyanın «Ansaldo Energia»” və Çinin «Dongfang”» şirkətləri ilə birgə yerli, ixtisaslaşmış «BCC Group»un iştirakı ilə inşa olunan, xalqımızın daha bir Zəfər nümunəsi olan «8 Noyabr»” Elektrik Stansiyası ekoloji, həm də iqtisadi səmərəliliyi ilə seçilən nümunəvi enerji layihəsidir. Stansiyanın istifadəyə verilməsi ilə Azərbaycanın bütövlükdə Cənubi Qafqazın energetika mərkəzi statusu yeniləndi.
Mərasimdə Azərbaycan qazının kəmərlər vasitəsilə 12 ölkəyə ixrac edildiyini diqqətə çatdıran Prezident İlham Əliyev «Məhz bu göstəriciyə, qaz təchizatımızın coğrafi əhatəsinə görə Azərbaycan bu gün dünya miqyasında qabaqcıl yerlərdədir. Əlbəttə ki, bir çox ölkələr Azərbaycan qazından istifadə edib öz enerji təhlükəsizliyini təmin edir”» sözləri ilə ölkəmizin enerji siyasətində yeni mərhələnin başlandığını qeyd etdi. Yaşıl enerji konsepsiyası və dayanıqlı enerji siyasətinə sadiq, qlobal enerji keçidinə və regional sabitliyə töhfə verən ölkəmizin strateji model formulu təsdiqləndi. Ölkəmizin artan enerji resurslarının tükənməzliyini regional əhəmiyyətli uğur adlandıran Prezident İlham Əliyevin bildirdiyi kimi, «8 Noyabr» stansiyasının istifadəyə verilməsi nəticəsində Ulu Öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlı olan bu möhtəşəm yadigar qorunub saxlanıldı, yeni həyat verildi.
Azərbaycan” Elektrik Stansiyası»nın generasiya gücü 1800, «8 Noyabr”» Stansiyasının gücü 1880 meqavat, Su Elektrik Stansiyasının gücü isə 400 meqavatdan çoxdur. Yəni, Azərbaycanın elektrik enerjisinin 40 faizindən çoxu Mingəçevirdə istehsal olunur və bu, nəinki Azərbaycanın, Cənubi Qafqazın əsas energetika mərkəzidir. Stansiyanın inşasında ticarət ətrfadaşlarımız olan İtaliyanın, Çinin azərbaycanlı energetiklərlə birgə çalışması isə xüsusilə diqqətəlayiqdir. Ölkəmizlə əməkdaşlıqdan məmnunluq hisslərini ifadə edən xarici şirkətlərin əməkdaşlarının vurğuladıqları kimi, «8 Noyabr» enerji infrastrukturunu modernləşdirmək, daha təmiz, daha etibarlı və daha səmərəli texnologiyalar tətbiq etmək istiqamətində dinamik və uzaqgörən yanaşmanın bariz nümunəsidir.
Qlobal enerjə ehtiyacın kəskin xarakter aldığı, hələ də davam edən müharibələrin yaratdığı çətinliklərlə üzləşən dövlətlərin dünya bazarında tələbatının ödənilməsi yollarının axtarıldığı məqamda ən etibarlı bazar olan Azərbaycanın enerji resurslarına tələbat artmaqdadır. Yaşıl enerji siyasətinin əsas tələblərindən olan daxildə təbii qaza qənaət etməklə ixrac imkanlarımızın genişlənməsi , şərti yanacağın sərfiyyatının az olması ölkəmizə əlavə qazanc gətirir. Bu məqsədlə imzalanmış, icra edilən və həlli nəzərdə tutulan bərpaolunan enerji layihələri 2030-cu ilə qədər ölkəmizə 6500 meqavat yaşıl enerji qazandırmaqla, təbii qaza qənaət etmək üçün imkanlar yaradılacaq. Nəticə etibarilə Azərbaycanın əməkdaşlıq etdiyi ölkələrə təbii qaz ixracı da artacaq. Bu gün Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyini təmin edən ölkələrin ilk sırasındadır. Azərbaycan qazı 10 qitə dövlətləri olmaqla 12 ölkəyə ixrac edilir.
Ölkə üzrə ümumi daxili məhsulun artmasında 30 faizdən artıq payı olan, Avropanın, Avrasiyanın önəmli enerji və vacib nəqliyyat qovşaqlarına çevrilən Azərbaycan tərəfdaşları ilə birlikdə Xəzər dənizini Qara dəniz və Aralıq dənizi ilə birləşdirən strateji boru kəməri olan Cənub Qaz Dəhlizini inşa etməklə enerji dipdomatiyanın coğrafiyasını genişləndirdi. Bəzi ölkələrlə aparılan danışıqlar nəticəsində tərərəfdaşların sayı artdı. Azərbaycan təcrübəsi göstərir ki, enerji resursları düzgün idarə edilirsə, investorlar, tranzit ölkələr və istehsalçılar arasında əməkdaşlıq məhz bu səviyyədədirsə, o zaman uğur əldə edilir. Yaşıl enerji gündəliyi iddialı, neft və qazla zəngin olan ölkəmizin xarici investorlarla bərabər yaşıl enerjiyə sərmayə qoyması ölkəmizin vədlərinə sadiqliyinin etirafıdır.
Bəzi ölkələrdə hələ də qazıntı yanacağı növləri ilə yaşıl enerji arasında olan balans nəzərə alınmır. Nəticədə genişmiqyaslı enerji kəsilməsi, enerji sisteminin çökməsi baş verir. Azərbaycanda isə təbii qaz hasilatı artırılır, yanacağa ehtiyacı olan tərəfdaşlarla danışıqlar aparılır.Yaşıl enerji layihələrinə sərmayələr yatırılır. Nəzərdə tutulduğu kimi, Azərbaycanda 2030-cu ilə qədər istehsal olunan 8 milyard kubmetr qaz 5 mövcud yataqdan və əlavə yeni yataqlardan hasil ediləcəkdir. Yəni, bu gün buraya sərmayə qoymuş investorlar hasilatın həcmini artıracaqlar. Həmçinin imzalanmış yeni sazişlər və nəzərdə tutulan müqavilələr həmin potensialı təmin edəcəkdir. Bu baxımdan COP29-un «Bakı sıçrayışı» adlandırılması təsadüfi deyil.
Qlobal Cənub və Qlobal Şimal arasında körpü olan Azərbaycanın enerji sahəsində qazandığı uğurlar İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (ECO) Xankəndidə keçirilən 17-ci Zirvə görüşündə də qeyd olundu.
«Bu gün Azərbaycan bir çox ölkələrin enerji təhlükəsizliyini təmin edir və müxtəlif qaz boru kəmərləri vasitəsilə 12 ölkəyə təbii qaz ixrac edir. Bu göstəriciyə görə biz dünyada ön sıralardayıq. Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri Azərbaycan ərazisindən keçir və ECO-ya üzv ölkələrin əksəriyyəti bu dəhlizlərdən istifadə edir» sözləri ilə Azərbaycanın yaşıl enerji siyasətinin uğurlarını diqqətə çatdıran Prezident İlham Əliyev tərəfdaşlarımızın artacağını da qeyd edib.
Suriya Ərəb Respublikasının keçid dövrü Prezidenti Əhməd Əl-Şaraanın Azərbaycana bu günlərdə baş tutan işgüzar səfərində bu inam da təsdiqləndi. Bir çox məqamlarla yaddaqalan danışıqlar zamanı xüsusilə vurğulandı ki, düynanın enerji xəritəsinin yenilənməsində əsas təşəbbüskar kimi diqqəti cəlb edən Azərbaycan rəsmi Dəməşqlə də bu sahədə əməkdaşlıq edə bilər. Danışıqlarda vurğulandı ki, Azərbaycan dost ölkə olan Suriyanın bərpasında iştirak etməyə hazırdır” və bu istiqamətdə praktik addımlar atılır. Azərbaycanın enerji sahəsində qazandığı təcrübə, bu sahədəki yüksək texnoloji biliklər və SOCAR kimi beynəlxalq miqyasda tanınan şirkətlərin mövcudluğu Dəməşq üçün cəlbedici bir əməkdaşlıq modelidir. Səfər çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) ilə Suriya Ərəb Respublikası Hökuməti arasında Anlaşma Memorandumunun imzalanması iki ölkə arasındakı iqtisadi, strateji baxımdan əhəmiyyətli addım kimi dəyərləndirildi. Dəfələrlə bildirildi ki, regionda sülh, sabitlik və iqtisadi inteqrasiya üçün Suriyanın enerji infrastrukturunun bərpası vacibdir və Azərbaycan bu prosesin aparıcı oyunçularından biri ola bilər. Qeyd edildi ki, Azərbaycan-Suriya münasibətləri ölkəmizin regional siyasətində, xüsusən Yaxın Şərq strategiyasında mühüm yer tutur. Bakı artıq təkcə Avropa və Mərkəzi Asiya deyil, eyni zamanda Yaxın Şərq regionunda da sabitlik və əməkdaşlıq təşəbbüsləri ilə fərqlənir. Prezident İlham Əliyevin balanslı və çoxşaxəli xarici siyasəti sayəsində Azərbaycan bu bölgədə də etibarlı tərəfdaş kimi qəbul olunur. Görüşdə ölkələrimiz arasında, xüsusilə, enerji sahəsində əməkdaşlığın vacibliyi qeyd edildi, Suriyanın hazırda ciddi enerji problemi ilə üzləşdiyi bildirildi. Bu xüsusda yaxın zamanlarda Azərbaycan qazının Türkiyə ərazisindən Suriyaya ixracı layihəsinin həyata keçiriləcəyi vurğulandı və bunun Suriyanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verəcəyi qeyd olundu. Azərbaycanın Suriyanın energetika sahəsinin bərpasına töhfə vermək iqtidarında olduğu diqqətə çatdırıldı. Əhməd Əl- Şaraa ölkəsinin üzləşdiyi ciddi enerji problemlərinin həllində Azərbaycanın verəcəyi töhfənin Suriyanın inkişafına xidmət edəcəyini bildirdi. Beləliklə, Avropanın enerji təhlükəsizliyini təmin edən Azərbaycanın Yaxın Şərqə uzanan yolları da uğurla nəticələnəcək.
Xuraman İsmayılqızı, «İki sahil»
