2022-ci ilin mühüm sayıla biləcək elm nailiyyətlərinə qısa nəzər salaq.

Bamya suyu təmizləyir

Mikroplastik hissəciklər artıq dünyanın dəniz və okeanlarında, o cümlədən Antarktida buzlarında və hətta insan qanında olur.

Alimlər belə zərrəciklərin ətraf mühitdən çirkləndiriciləri udduqdan sonra bizə ötürdüyünü iddia edirlər. Bu gün plastikləri su təchizatından çıxarmaq üçün kimyəvi maddələr istifadə olunur, onlar isə özləri zəhərli ola bilər.

Doktor Rajani Srinivasan və Tarleton Dövlət Universitetindəki həmkarları bamyanın bəşəriyyəti xilas edəcəyini müəyyən etdilər. Bu dadlı Afrika tərəvəzində olan polisaxaridlər dəniz suyundan mikroplastikləri çıxarmağa qadirdir. Bamya + tamarind kombinasiyası isə bərkləşmiş plastikə təsirlidir.

Nüvə sintezində sıçrayış

Livermor Milli Laboratoriyasında termonüvə alovlanmasına nail olundu. İlk dəfə olaraq, bir reaksiya onu başlamaq üçün sərf olunandan daha çox enerji istehsal etdi.

Bu uğurun əhəmiyyəti çox böyükdür. Çox güman ki, bu, bütün dünya üçün enerji inqilabına doğru ilk addımdır. Termonüvə enerjisi atom elektrik stansiyalarına və karbohidrogen yanacaqlarına alternativ ola bilər və bununla da bizi atmosferə zərərli emissiyaların təsirindən xilas edə bilər.

Dişlər üçün süni emal

Rusiya alimləri Misirdən olan həmkarları ilə birlikdə xüsusiyyətlərinə görə təbii minadan üstün olan innovativ örtük hazırladılar.

Sintetik minanın əsasını insanlarda sümük toxumasının əsas komponenti olan hidroksiapatit təşkil edir. Alimlər onu sümük və əzələ strukturlarının bərpasına töhfə verən bir neçə amin turşusu kompleksi ilə tamamladılar. Nəticə diş minası ilə eyni xüsusiyyətlərə malik minerallaşmış təbəqədir. Eyni zamanda, sərtlik təbii maddənin sərtliyini üstələyir.

Yeni materialın istifadəsi stomatologiyada bir sıçrayış ola bilər. Məsələn, çürüklər tamamilə keçmişdə qalacaq və məhv olmuş diş emalını bərpa etmək daha asan olacaq.

Neyron şəbəkəyə COVID-i aşkar etmək öyrədilib

Petrozavodsk Dövlət Universitetinin həkimləri süni intellektə əsaslanan alqoritmi təqdim ediblər ki, bu da qandan istifadə etməklə bir neçə dəqiqə ərzində xəstənin koronavirusa yoluxduğunu müəyyən etməyə imkan verir.

Neyron şəbəkəni öyrətmək üçün müəlliflər COVID-19 testindən keçmiş insanların biomarkerlərinin açıq məlumat bazalarından istifadə ediblər. İxtiranın əsas üstünlüklərindən biri odur ki, alqoritm təkcə laboratoriya şəraitində deyil, həm də kompakt qurğular, məsələn, smart saatlar və digər fiziki aktivlik izləyiciləri vasitəsilə tətbiq oluna bilər.

Onurğa beynin dəyişdirilməsi

İsrail ağır onurğa zədəsi olan xəstələrin yerimək qabiliyyətini bərpa edə bilən onurğa beyni implantı hazırlayıb. İnsanların iştirakı ilə sınaq hələ keçirilməyib, lakin laboratoriya siçanları vəziyyətində texnikanın effektivliyi 80-100% təşkil edib.

“Süni onurğa beyni” yaratmaq üçün alimlər orqanın embrion inkişafını təqlid edərək hüceyrələri motor neyronları olan neyron şəbəkələrinin üçölçülü implantlarına çeviriblər.

İmplantasiyadan sonra yaxınlarda iflic olmuş laboratoriya siçanlarının 100%-də, uzun müddət hərəkətsiz qalanların isə 80%-də yerimə qabiliyyəti bərpa olunub. Belə bir nəticə xəstəxana çarpayılarına zəncirlənmiş milyonlarla insana ümid verir.

Paleolitdən gələn virus

Fransanın Eks-Marsel Universitetinin virusoloqları laboratoriyada Yakutiya və Kamçatkanın əbədi buzlaqlarından çıxarılan 13 qədim virusu  araşdırıblar. Ən gənc virusun yaşı 27 min ildir, ən yaşlı virusun isə təxminən 49 min yaşı var.

Məlum olub ki, yeddi virusdan dördü “Pandoraviridae” virus ailəsinə aiddir. Beləliklə, alimlərin genomları ardıcıllıqla sıralayaraq “Pandora”nın qutusunu açdıqlarını iddia etmək olar.

Donuz dərisinin buynuz qişası

İsveçin Linköping Universitetinin Biotibbi Mühəndislik Departamentinin mütəxəssisləri insan gözü üçün kollagen implantları yaradıblar. Donor materialı - dəri zülalları donuzdan götürülüb. Bu, minimum rədd riskinə nail olmağa kömək etdi və süni buynuz qişaların sınaqları zamanı on dörd kor insan görmə qabiliyyətini bərpa etdi.

Donuz implantlarının tətbiqindən iki il sonra xəstələrin görmə qabiliyyəti qismən və ya tamamilə bərpa edildi. Tamamilə kor olmayan daha altı könüllünün vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdı.

Əllə yemək daha yaxşıdır

Psixoloqlar belə qənaətə gəliblər ki, məişət texnikası olmadan yeyən insanlarda hisslər daha zəngin olur. Açıq ağızla çeynəmək daha çox VOC buraxacaq və yeməyin həzmini asanlaşdıracaq.

Bu birləşmələr burnun müəyyən hissəsinə çatdıqda, birbaşa beyinə bağlanan və qida qavrayışımızı gücləndirən qoxu hiss neyronları aktivləşir. Eyni zamanda, həzm yaxşılaşır. Eyni şey yemək zamanı yaranan müxtəlif səslərə də aiddir, buna görə də özünüzü məhdudlaşdırmamalısınız, alimlər əmindirlər.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”