Fransanın Mali, Niger və Burkina Fasodan çıxması, Seneqalın bu ölkədəki Fransa bazasını bağlamaq qərarı və Çadın hərbi əməkdaşlığı dayandırmasından sonra Fransa bölgədəki müttəfiqlərini bir-bir itirir.
“İki sahil”in “TRT Haber”ə istinadən verdiyi məlumatına görə, Fransanın 2020-ci ildə Saharaaltı Afrikada 10.700 olan hərbçilərin sayı son 5 ildə 2.280-ə düşüb.
Fransanın Qərbi Afrikadakı hərbi mövcudluğu onun müstəmləkəçilik tarixindən qaynaqlanır.
1960-cı illərdə Niger, Çad və Qabon da daxil olmaqla bir çox Afrika ölkələri müstəqillik əldə edib, fransızların himayəsindən azad edilsələr də, Paris hökuməti yaxın vaxtlara qədər müxtəlif əməkdaşlıqlarla bu ölkələrdə hərbi varlığını qoruyub saxlayıb.
Fransanın 1970-ci ildə Afrika qitəsində 20 min əsgəri olduğu halda, 2022-ci ildə bu rəqəm 6 minə qədər azaldı.
Bu vəziyyət çox vacibdir. Çünki Afrika qitəsindəki fransız əsgərləri Parisin bölgəyə təsirinin ən mühüm göstəricisi idi.
Əsgərlərin sayı getdikcə azalır
2020-ci ilin yanvar ayında Fransanın Malidə 5000, Nigerdə 1500, Cibutidə 1500, Çadda 1000, Fil Dişi Sahilində 600, Qabonda 350, Seneqalda 350 və Burkina Fasoda 400 hərbçisi mövcud idi.
Mali, Burkina Faso və Niger hərbi administrasiyaları Fransa ilə hərbi müqavilələrini ləğv etdikdən sonra 2023-cü ilin dekabr ayından etibarən, artıq, Fransanın qoşunları bu üç ölkədə yoxdur.
Çad rəhbərliyinin tələbi ilə 2025-ci ilin yanvar ayından etibarən ölkədəki 3 hərbi bazasını təhvil verən Fransa, dünəndən etibarən Fil Dişi Sahilindəki yeganə hərbi bazasını da Fil Dişi Sahili ordusuna təhvil verib.
Çadda xidmət edən bütün fransız hərbçiləri ölkəni tərk etdiyi halda, Fil Dişi Sahilindəki 80 hərbçi ölkədə xidmətini davam etdirəcək.
Təxminən 350 hərbçinin olduğu Seneqaldakı Fransa bazasının da ilin sonunda bağlanacağı gözlənilir. Sayı hələ dəqiq olmasa da, Fransanın da Seneqalda əsgər saxlaya biləcəyi bildirilir.
Cibuti və Qabondakı fransız qoşunlarının sayında heç bir dəyişiklik baş verməyib.
"Fransız qışı"
Fransa prezidenti Emmanuel Makron 2017-ci ildə vəzifəyə gəldikdən sonra Paris hökuməti ilə Afrika ölkələri arasında müxtəlif böhranlar yaşanıb və Fransanın qitədəki hərbi varlığı azalıb.
Mali 2022-ci ildə Fransa ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlıq müqavilələrini ləğv edib. Fransa isə Malinin birtərəfli qaydada ləğvetmə qərarını "qanunsuz" adlandırıb, lakin 2022-ci ilin avqustuna qədər qoşunlarını ölkədən çıxarıb.
Təxminən bir il sonra, 2023-cü ilin yanvarında Burkina Faso Fransa ilə hərbi əməkdaşlığı dayandırdı və fransız hərbçilərin ölkəsini tərk etməsini tələb etdi. 2023-cü ilin fevralında 400 fransız hərbçi bu ölkəni tərk edib.
Fransanın hərbi qüvvələrini çıxardığı başqa bir ölkə Niger idi. Niger 2023-cü ilin avqustunda Parislə hərbi əməkdaşlığı dayandırdı, Fransa isə həmin ilin dekabr ayına qədər təxminən 1500 hərbçisini bu ölkədən çıxardı.
Bundan əlavə, Fransa Cibuti istisna olmaqla, bir çox Afrika qitələrində hərbi mövcudluğunda dəyişikliklər etməyi planlaşdırır.
Çad hökuməti noyabrın 28-də Fransa ilə imzalanmış müdafiə sənayesi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı ləğv etmək qərarını açıqlayıb. Çad hakimiyyəti ölkədə yerləşdirilmiş 1000 fransız hərbçinin 2025-ci il yanvarın 31-nə qədər çıxarılmasını istəsə də, Fransa döyüş təyyarələri və qoşunları dekabr ayından ölkəni tərk etməyə başlayıb.
Çad prezidenti Mohamed İdriss Debi Itno Yeni il ərəfəsində Fransa qoşunlarının yanvarın 31-dək ölkədən çıxarılacağını açıqlayıb.
Nəhayət, Seneqal Prezidenti Bassirou Diomaye Faye Yeni il mesajında müstəqil bir ölkədə heç bir xarici qoşun olmamalıdır və 2025-ci ilə qədər ölkədə bütün xarici hərbi mövcudluğa son qoymaq üçün doktrina hazırlamaq üçün göstərişlər verdiyini açıqladı.
Fil Dişi Sahili prezidenti Alassane Ouattara da Yeni il çıxışında ölkədəki Fransa hərbi bazasının bu ay Fil Dişi Sahilinə təhvil veriləcəyini açıqlayıb.
Qaranlıq keçmiş: Müstəmləkə Fransası
XV əsrdə İntibah dövründən başlayan Avropa şüuru müstəmləkəçilik fəaliyyətinin yaranmasında danılmaz təsir göstərir. Sonrakı əsrdə coğrafi kəşflərin başlaması və Sənaye İnqilabı ətdən-qandan müstəmləkəçilik fəaliyyətinin yaranmasına səbəb oldu.
Fransanın müstəmləkə torpaqları axtarışını iki əsas hissədə qiymətləndirmək olar. XVI əsrdən etibarən Şimali Amerika, Antil adaları, Şərqi Hindistanın bir hissəsi və Afrikanın bir hissəsi Fransanın təsiri altına düşdü.
1830-cu ildən başlayaraq 19-cu əsr Fransa üçün qüdrətli bir imperiya arzusunun gerçəkləşdiyi mühüm dövr idi. Bu əsrdə Fransa Hind-Çin (Laos, Kamboca, Vyetnam), Yeni Kaledoniya, Fransız Polineziyası kimi yeni müstəmləkələr əldə etmiş və Osmanlı İmperiyasının zəif vəziyyətindən də istifadə edərək İngiltərə ilə birlikdə Afrikada mütləq söz sahibi oldu.
Bir çox ölkələr, o cümlədən Əlcəzair (1830), Qabon (1839), Mavritaniya (1854), Seneqal (1854), Qvineya (1855), Fil Dişi Sahili (1855), Konqo (1859), Mali (1883), Madaqaskar (1896), Benin (1899), Burkina Faso (1896), Toqo (1884-Almanya, 1918-Fransa), Çad (1900) və Niger (1900) kimi bir çox ölkə Fransanın nəzarətinə keçdi
Fransa ya birbaşa tutduğu ölkələri müstəmləkə etdi, ya da Tunis (1881), Mərakeş (1912), Laos (1893), Kamboca (1863) və Vyetnam (1862) kimi protektoratlar (himayə) adı altında nəzarət altına aldı.
Fransa 1524-cü ildə başlayan müstəmləkəçilik fəaliyyəti ilə Afrikanın qərbində və şimalında 20-dən çox ölkədə öz hökmranlığını qurdu. Afrikanın 35 faizi 300 il Fransanın nəzarətində qaldı.
Seneqal, Fil Dişi Sahili və Benin kimi ölkələr o illərdə Fransa tərəfindən qul ticarəti mərkəzi kimi istifadə edilmiş və bölgədəki bütün qaynaqlar istismar edilmişdir.
Məhərrəm Ağalaroğlu, “İki sahil”
